Πλάτανα: Η αρχαία Ερμώνασσα του Ευξείνου Πόντου

Η Θωμαΐς Κιζιρίδου γράφει για το σημερινό  Akçaabat 

Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές, στη θέση των Πλατάνων, ήταν χτισμένη η αρχαία Ερμώνασσα, η οποία στους χρόνους του βασιλιά του Πόντου Φαρνάκη Α΄ μετονομάστηκε Φαρνάκεια. Στους βυζαντινούς χρόνους μετονομάστηκε σε Πλατάνιον, όνομα που οφείλεται στο ιερό άλσος με πλατάνια που υπήρχε εδώ παλαιότερα.

Στα χρόνια της Αυτοκρατορίας των Μεγάλων Κομνηνών αποτελούσε πρωτεύουσα του βάνδου Τρικωμίας και μετά την οθωμανική κατοχή πρωτεύουσα ναχιγιέ (δήμου).

Σύμφωνα με τον Δ. Η. Οικονομίδη «Τα Πλάτανα πόλις εκτισμένη επί λόφων καταφύτων από ελαιώνας έχει δυο ενορίας και δυο εξαταξίους αστικάς σχολάς, ως και δυο ναούς, ων ο εις έπ’ ονόματι των Ταξιαρχών ανάγεται εις τους χρόνους των Κομνηνών. Τα Πλάτανα παράγουσι διάφορα προϊόντα, οίον καπνόν, του οποίου πλέον των 2.000.000 χιλιογράμμων εξάγεται ετησίως, ελαίας , έλαιον αρίστης ποιότητος , φασόλια…»

Οι ελληνικές συνοικίες

Πριν τον Ξεριζωμό, στα Πλάτανα υπήρχαν δυο ελληνικές συνοικίες, τα κυρίως Πλάτανα, που οι Τούρκοι ονόμαζαν Νέσφι Πλάτανα και η ενορία Γιανλού. Στην κώμη, εκτός από τους ναούς των Ταξιαρχών και του Αγίου Γρηγορίου, υπήρχε και μια άλλη εκκλησία, του Αγίου Γεωργίου. Εκεί κοντά βρισκόταν το επτατάξιο σχολείο, Φροντιστήριο Πλατάνων, το νέο κτήριο το οποίο είχε εγκαινιαστεί το 1909.

Δίπλα, βρισκόταν η κυριότερη πλατεία των Πλατάνων, το Μαγκάν’, όπου στήνονταν οι χοροί τις μεγάλες γιορτές, ιδιαίτερα του Πάσχα, που διαρκούσαν ως την Κυριακή του Θωμά.

Επίσης, λειτουργούσε φιλόπτωχος Αδελφότητα, την οποία ενίσχυαν με μεγάλα ποσά οι ξενιτεμένοι της πόλης, καθώς και ο πολιτιστικός σύλλογος «Ερμώνασσα» με αξιόλογη πολιτιστική δράση.

Σήμερα τα Πλάτανα, που έχουν σχεδόν ενωθεί με την Τραπεζούντα, είναι μια σύγχρονη κώμη η οποία βρίθει από την ανοικοδόμηση. Αυτό, βεβαίως, είχε ως αποτέλεσμα να καταστραφούν πολλά από τα πολλά παλιά αρχοντικά των Ελλήνων. Ευτυχώς, όμως, έχουν μείνει αρκετά στην συνοικία Ορτά Μαχαλέ και διατηρούνται από τους σημερινούς ιδιοκτήτες τους σε άριστη κατάσταση.

Στην ίδια συνοικία σώζεται άρτια η εκκλησία των Ταξιαρχών, που για πολλά χρόνια αποτελούσε κατοικία.

Εσωτερικά, διασώζεται μόνο μέρος του επιδαπέδιου μωσαϊκού. Ακριβώς κολλητά στην εκκλησία έχει ανεγερθεί κατοικία, μιας και η εκκλησία βρίσκεται σε ιδιωτικό, πλέον, χώρο. Ακριβώς απέναντι από την εκκλησία των Ταξιαρχών βρίσκεται το δημοτικό σχολείο Fevzi Pasa Ilkogretim, που αποτελείται από δυο κίτρινα, όμοια, κτήρια.

Εκεί στεγάζονταν το παλιό ελληνικό σχολείο. Στο ένα κτήριο, που ιδρύθηκε το 1867, όπως μας πληροφορεί πλάκα που βρίσκεται πάνω από την είσοδό του, στεγαζόταν πιθανότατα το Αρρεναγωγείο, ενώ στο διπλανό, που είναι μεταγενέστερο, το 1893, στεγαζόταν το Παρθεναγωγείο. Σε πλάκα που υπάρχει παράπλευρα της εισόδου διαβάζουμε: «Το ιερόν τούτο τέμενος των Μουσών των Παρθένων ανηγέρθη δαπάναις των φιλόμουσων πατριωτών υιών Αλέξ. Μαυροειδή Γεωργίου Δημητρίου Παναγιώτου Κωνσταντίνου Ιωάννου ιφ ούς η πατρίς επικαλείται την του Θεού ευλογία και τήδε την πλάκα προσαρτήσαι εψηφίσατο μνήμης αϊδίου και ευγνωμοσύνης ένεκεν. Πλάτανα 1 Σεπτεμβρίου 1893».

Από τον εξώστη του σχολείου η θέα είναι μαγευτική, μιας κι ανοίγεται στο οπτικό πεδίο, τόσο η πόλη των Πλατάνων, οι παρυφές της Τραπεζούντας, αλλά και η ομορφιά της Μαύρης Θάλασσας.

Κρατώντας τον χάρτη της περιοχής ανά χείρας, αναζητούσα στη συνοικία Ορτά Μαχαλέ και ένα παρεκκλήσιο του 13ου-14ου αιώνος. Το εντόπισα στην αυλή μιας κατοικίας.

Για πολλά χρόνια χρησιμοποιείτο ως αποθήκη, αλλά όταν άρχισαν με την πάροδο των χρόνων να πέφτουν πέτρες από το τείχος του, ο ιδιοκτήτης, ο κ. Omer Sengun το είχε κλειδωμένο.

Κατόπιν, όμως, παρακλήσεως μου και αφού του εξήγησα το ιστορικό του κτίσματος, το ξεκλείδωσε και μου επέτρεψε να το καταγράψω.

Σήμερα στην παραλία των Πλατάνων λειτουργούν πολλά εστιατόρια που προσφέρουν φρέσκο ψάρι, αλλά και τα ονομαστά κεφτεδάκια Πλατάνων, Akçaabat köftesi, που είναι γνωστά για την ιδιαίτερη γεύση τους σ’ όλη την Τουρκία. Επίσης τα Πλάτανα φιλοξενούν από το 1990 ένα από τα πιο φημισμένα φεστιβάλ παραδοσιακών χορών.