Συγκρίνοντας τα δύο ιερά τέρατα: Μίκης Θεοδωράκης και Μάνος Χατζιδάκις

Υπάρχουν ορισµένες προφανείς διαφορές µεταξύ της µουσικής του Θεοδωράκη και του Χατζιδάκι. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι οι μελωδίες του Χατζιδάκι είναι αριστουργηματικές. Υπολόγισα ότι στην καριέρα του, παρήγαγε περίπου 100 από αυτά τα αριστουργήµατα.

Έχει ειπωθεί ότι ο ρόλος της µουσικής είναι να μεταβάλλει την ανθρώπινη διαθέση καί να διασκεδάζει το μυαλό.

Στη µουσική του Χατζιδάκι υπάρχει ένα ενιαίο θέµα από την άποψη της τροποποίησης της διάθεσης. Είναι µια µουσική που ηρεµεί τον εγκέφαλο και βάζει το άτοµο σε µια κατάσταση που θα την ονοµάσω «µελαγχολική ικανοποίηση» ή, για να χρησιµοποιήσω ένα οξύµωρο σχήµα, «µελαγχολική ευτυχία».

Έγραψε ο Θεοδωράκης παρόµοιες όµορφες µελωδίες, της ίδιας κλάσης; Η απάντηση είναι οπωσδήποτε ναι, και µπορώ να αναφέρω τουλάχιστον 100 παρόμοια τραγούδια του Θεοδωράκη µε αριστουργηματική µελωδία και νοσταλγική διάθεση (όπως Δρόµοι παλιοί, Το τρένο φεύγει στις οκτώ, Νανούρισµα, Ο ύπνος σε τύλιξε, Οι μοιραίοι, το εκκρεμές, κλπ). Από αυτή την άποψη, οι δύο δηµιουργοί είναι γίγαντες στο ίδιο επίπεδο (σημειώσατε Χ).

Αλλά θα ήθελα να αναφέρω τώρα µερικές άλλες παράµετρους προς εξέταση:

1. Υπάρχουν διάφοροι τύποι διαθέσεων που θα ήθελε κάποιος να είναι, σύµφωνα µε την περίσταση. Άλλοι προτιμούν να είναι µελαγχολικοί, και άλλοι χαρούµενοι, επαναστατικοί, θριαμβευτικοί, κλπ. Η µουσική του Θεοδωράκη έχει µια καταπληκτική εσωτερική δύναµη που ωθεί το άτοµο σε διάφορες κατευθύνσεις/διαθέσεις µε έναν τρόπο που η µουσική του Χατζιδάκι δε θα µπορούσε.

Η µουσική του Θεοδωράκη έχει αυτόν τον εκρηκτικό χαρακτήρα, ο οποίος σε κάνει να θέλεις να τραγουδήσεις, να τρέξεις, να παλέψεις και να χορέψεις, ένα στοιχείο που η µουσική του Χατζιδάκη σε γενικές γραµµές δεν διαθέτει.

2. Η µουσική του Θεοδωράκη είναι πολύ πιο «ελληνική» από τη µουσική του Χατζιδάκι. Ο Θεοδωράκης χρησιµοποίησε άφθονα το χαρακτηριστικό ελληνικό όργανο, το µπουζούκι, και συνεργάστηκε µε τους πιο δεξιοτέχνες οργανοπαίχτες κατά τη διάρκεια 50-60 ετών, συµπεριλαµβανοµένων των Μανώλη Χιώτη (ο καλύτερος), Κώστα Παπαδόπουλου, Λάκη Καρνέζη και πολλών άλλων, για να παράγει τραγούδια και ενορχηστρικά κοµµάτια μεγαλειώδους ποιότητας και δεξιοτεχνίας (για παράδειγμα, «Χαρταετοί»).

Τα σόλο του µπουζουκιού σε τραγούδια του Χατζιδάκι είναι σπάνια. Αναγνωρίζω, βέβαια, ότι ο Μάνος χρησιµοποίησε µπουζούκι σε αριστουργηµατικές εκδόσεις των παλιών ρεµπέτικων τραγουδιών (όπως στο άλµπουµ ”Ο σκληρός Απρίλης του 45″ µε τον Θανάση Πολυκανδριώτη στο σόλο), αλλά αυτό δεν ήταν µουσική δική του.

3.Υπάρχει ένας συγκεκριμένος ρυθµός ελληνικής µουσικής που πιστεύω πως µας χαρακτηρίζει καλύτερα σαν Ελληνες, σε σύγκριση όλους τους άλλους ρυθμούς, και αυτό είναι το Ζεϊμπέκικο.

Ο Θεοδωράκης έγραψε µερικά από τα καλύτερα Ζεϊµπέκικα όλων των εποχών, όπως Δραπετσώνα, Ένα δειλινό, Άπονες εξουσίες, τον Παύλο και τον Νικολιό, Στα περβόλια κλπ. Θα µπορούσα εύκολα να αναφέρω τουλάχιστον 100 αριστουργηµατικά Ζεϊμπέκικα του Θεοδωράκη.

Ο Χατζιδάκις έγραψε ένα από τα καλύτερα Ζεϊµπέκικα τραγούδια όλων των εποχών, που ονοµάζεται «Είµαι αητός χωρίς φτερά», αλλά αυτό ήταν, και τίποτα άλλο. Παρακαλώ σκεφτείτε πού θα είμαστε σαν φιλόμουσος λαός χωρίς το Ζεϊμπέκικο. Στο πουθενά και στο μηδέν θα είμαστε.

4. Ο Θεοδωράκης συνεργάστηκε µε µερικούς από τους πιο καταπληκτικούς Έλληνες ποιητές για τη συγγραφή των τραγουδιών του, συμπεριλαμβανομένων των Ρίτσου, Σεφέρη, Ελύτη, Βάρναλη, Αναγνωστάκη, Σικελιανού,Κάλβου,Γκάτσου, Ελευθερίου, Παπαδόπουλου, Καµπανέλλη, του αδελφού του Γιάννη και πολλών άλλων Ελλήνων και ξένων (Λόρκα, Νερούδα κτλ (συµπεριλαµβανοµένων και πολλών δικών του ποιηµάτων).

Ο Χατζιδάκις συνεργάστηκε επίσης µε κάποιους από αυτούς τους στιχουργούς (π.χ. Γκάτσος), αλλά τα περισσότερα από τα τραγούδια του έχουν περισσότερο εξαιρετική μουσική παρά εξαιρετικούς στίχους.

Είναι διαφορετικό να τραγουδάει κανείς «Έχω ένα µυστικό κρυµµένο στης καρδιάς τα βάθη Κανείς δεν το έχει µάθει και ποτέ δε θα το πω» (Σακελλάριος), σε σύγκριση με το:

Μπήκαν στα σίδερα και στη φωτιά 

Κουβέντιασαν µε τα λιθάρια 

Κεράσανε ρακί το θάνατο

Στο καύκαλο του παππουλή τους (Ρίτσος)

ή

Κλεισμένα βλέφαρα

και τα ματόκλαδα σου

χαράζαν το νερό (Σεφέρης)

ή

Ενα το χελιδόνι

Κι η άνοιξη ακριβή

Γιά να γυρίσει ο ηλιος

Θέλει δουλειά πολλή (Ελύτης)

Άκουστε τα τέσσερα λαϊκά τραγούδια του Μπιθικώτση από το αριστούργηµα του Θεοδωράκη ”Άξιον Εστί” για να δείτε την ποιότητα των στίχων (Ελύτης) και της µουσικής του Θεοδωράκη. Το μίγμα μουσικής-στοίχων-φωνής κάνει το χρυσάφι, και αυτό το χρυσάφι το έφτιαξε ο Θεοδωράκης εκατοντάδες φορές, αλλά πολύ λίγες φορές ο Χατζιδάκις.

5. Ο Θεοδωράκης έγραψε ορατόρια εξέχουσας ποιότητας, όπως το Canto General, το Άξιον Εστί, τη Ρωµιοσύνη (το έργο αυτό το θεωρώ σαν ένα ορατόριο για µια αντρική φωνή και µπουζούκι), το Μαουντχάουζεν, κλπ. Ο Χατζιδάκις δεν έχει προσφέρει παρόµοια έργα σε αυτή την κατηγορία. Με άλλα λόγια, ο Μίκης έχει μεγάλα ολοκληρωμένα μουσικά έργα (και τραγούδια) ενώ ο Μάνος έχει μόνο τραγούδια.

6.Ως προς τη µουσική παραγωγικότητα, πιστεύω ότι ο Θεοδωράκης έγραψε/ηχογράφησε περίπου 10 φορές περισσότερη μουσική από ότι ο Χατζιδάκις.

7. Αναγνωρίζουμε φυσικά ότι ο Χατζιδάκις κέρδισε Όσκαρ γιά τη μουσική του κινηματογραφικού έργου «Ποτέ την Κυριακή» και έκανε την ελληνική μουσική διεθνώς γνωστή. Σε αυτό το σημείο πάλι θα βάλω «Χ» γιατί το ίδιο πέτυχε και ο Θεοδωράκης (παρόλο που του κλέψανε το Όσκαρ) με τη μουσική του στην ταινία «Ζορμπάς» και το περίφημο συρτάκι του.

8. Ο Θεοδωράκης έχει μεγάλο έργο κλασικής μουσικής, που είναι πολύ γνωστό στους ειδικούς, κάτι που ο Χατζιδάκις δεν έχει.

Με βάση τα παραπάνω στοιχεία, θα έλεγα ότι μεταξύ των δύο γιγάντων, ο Θεοδωράκης έχει το μεγάλο προβάδισμα σε πολλές κατηγορίες. Αλλά είναι δίκαιο να ακουστούν και τα επιχειρήματα της άλλης πλευράς, αν υπάρχουν. Όπως συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, η συζήτηση είναι βέβαιο ότι θα συνεχιστεί.