«Δικό μου το σώμα, δική μου η επιλογή». Σοβαρά;

Toυ Χαρίδημου  Κ. Τσούκα*  

Το βλέπω σε αρκετές μητέρες του οικογενειακού μας κύκλου: είναι θυμωμένες με τους κατ’ επιλογήν ανεμβολίαστους. «Θέλω τα παιδιά μου να πάνε σχολείο τον Σεπτέμβρη», μου έλεγε ενοχλημένη μια φίλη. «Έχουμε πολύ αποτελεσματικά εμβόλια. Δεν είναι ανόητο να μην τα χρησιμοποιούμε; Ανησυχώ με τους ανεμβολίαστους. Μπορούν να μεταδίδουν τον κορωνοϊό, ακόμα και σε εμβολιασμένους. Μας εμποδίζουν να ζήσουμε ομαλά. Εμείς που εμβολιαστήκαμε, τους προστατεύουμε. Τη δική μας ανάγκη για κανονική ζωή ποιος θα την προστατεύσει;».

Εύλογο το ερώτημα. Οι κυβερνήσεις γνωρίζουν ότι είναι ευθύνη τους να προστατεύσουν το δημόσιο αγαθό της δημόσιας υγείας. Δεν είναι τυχαίο που διευκολύνουν τους εμβολιασμένους, θέτουν εμπόδια στην κοινωνική και επαγγελματική ζωή των ανεμβολίαστων, και επισείουν την απειλή του υποχρεωτικού εμβολιασμού σε ορισμένα επαγγέλματα. Η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν εξαλείφει την εξουσιαστική επιβολή – την εκλογικεύει, θεσπίζοντας όρια, προϋποθέσεις, και λογοδοσία.

Αρκετοί εκ πεποιθήσεως ανεμβολίαστοι, προβάλλουν το ελευθεριακό ιδεολόγημα της προσωπικής επιλογής. «Δικό μου το σώμα, δική μου η επιλογή (του εμβολιασμού)» («my body, my choice»), λένε, οικειοποιούμενοι ανιστόρητα το γνωστό φεμινιστικό σύνθημα υπερ της ελευθερίας της άμβλωσης. Οι πλέον θορυβώδεις εκφραστές αυτού του ρεύματος είναι φανατικοί Ρεπουμπλικάνοι στις ΗΠΑ. Η αντικρατική ιδεοληψία τους είναι αβυθομέτρητη: θεωρούν ότι κυβερνητικές παρεμβάσεις κατά της πανδημίας παραπέμπουν σε ολοκληρωτικά καθεστώτα!

Ανέκαθεν ο εμβολιασμός προκαλούσε αντιδράσεις. Όπως μας θυμίζει ο ιστορικός Ντέιβιντ Μόταντελ, η περίπτωση της ευλογιάς είναι χαρακτηριστική. Η ευλογιά ήταν μια ιδιαιτέρως επώδυνη και θανατηφόρα μεταδοτική ασθένεια. Το 1796, ο Βρετανός γιατρός Έντουαρντ Τζένερ παρατήρησε ότι όσοι φρόντιζαν αγελάδες και είχαν προσβληθεί από δαμαλίτιδα παρουσίαζαν ανοσία στην ευλογιά. Ο Τζένερ το επιβεβαίωσε κάνοντας ένα κρυφό πείραμα στον οχτάχρονο γιο του κηπουρού του (προσπερνώ το προφανές θέμα της ιατρικής ηθικής, εν προκειμένω). Όταν ανακοίνωσε την ανακάλυψη του εμβολίου, πολλοί αντέδρασαν. Πρωτοστάτησαν θρησκόληπτοι ιερείς και «εναλλακτικοί» γιατροί. Ένας, μάλιστα, ισχυριζόταν ότι το εμβόλιο θα προσέδιδε βόεια χαρακτηριστικά στα παιδιά, φήμη που απέκτησε ευρύτερο λαϊκό έρεισμα! Ήταν τα fake news της εποχής.

Οι αναλογίες με τη σημερινή κατάσταση της πανδημίας είναι προφανείς. Η νεωτερικότητα δεν εξαλείφει το φόβο της αβεβαιότητας, ούτε τη δεισιδαιμονία, την ιδεοληψία, και, βεβαίως, την ιδιοτέλεια. Ο κύριος μεταδότης διαδικτυακής παραπληροφόρησης για το εμβόλιο κατά του Covid-19, λ.χ., ο Αμερικανός γιατρός Τζόζεφ Μέρκολα, προωθεί εμπορικά, εδώ και χρόνια, προϊόντα «εναλλακτικής ιατρικής», όπως ο φαιδρός αντιεμβολιαστής που ηγείται υπερδεξιού κόμματος στην Ελλάδα εμπορεύεται κηραλοιφές. Όταν έχεις χτίσει την καριέρα σου αντιτιθέμενος στο ιατρικό-φαρμακευτικό-πολιτικό σύστημα, είναι αναμενόμενο ο «σκεπτικισμός» σου να μην είναι αμιγώς γνωστική στάση, αλλά ιδιοτελής κατασκευή – αντανάκλαση, εν πολλοίς, των συμφερόντων σου. Βεβαίως, η  ιδιοτέλεια και η ιδεοληψία δεν είναι παράσημα, οπότε πρέπει να αποκρυβούν, εξού και η φενακιστική χρήση του ελευθεριακού ιδεολογήματος της «προσωπικής επιλογής». 

Οι ελευθεριακοί είναι ακοινώνητοι φιλελεύθεροι, οι οποίοι δεν κατανοούν τις κοινωνικές-γνωστικές προϋποθέσεις της προσωπικής επιλογής. Επιλέγουμε, κάθε φορά, από ένα μενού που η οργανωμένη κοινότητα θέτει ενώπιόν μας. Οι έλλογες επιλογές μας προϋποθέτουν κοινό (θεσμισμένο) γνωστικό υπόβαθρο: λ.χ. τι συνιστά ασθένεια, πώς προλαμβάνεται και πώς θεραπεύεται. Βεβαίως, δεν ομονοούμε απαραίτητα ως προς το τι είναι έγκυρη γνώση, αλλά οι διαφωνίες μας προϋποθέτουν ένα κοινώς αποδεκτό πλαίσιο σημασιών, νοημάτων και υποχρεώσεων.

Είμαι ελεύθερος π.χ. να πιστεύω ότι δεν υπάρχουν ιοί, αλλά αν στις θεσμισμένες γνωστικές σημασίες της κοινωνίας μου δεν συγκαταλέγεται αυτή η αντίληψη, αναγκάζομαι, ως κοινωνικό ον, να συμπλεύσω με την κρατούσα ορθή «δόξα» (γνώμη). Άλλωστε, αν αρρωστήσω, στις υπηρεσίες της οργανωμένης κοινότητας, πιθανότατα, θα προσφύγω και στις κρατούσες ιατρικές αντιλήψεις της θα υπάγω τον εαυτό μου. Δεν μπορώ να τόχω δίπορτο: να είμαι γνωστικά ανορθόδοξος αλλά να απολαμβάνω τα επιτεύγματα της ιατρικής ορθοδοξίας.        

Σχεδόν καμία μεταδοτική ασθένεια δεν εξαλείφθηκε χωρίς ισχυρή κρατική παρέμβαση. Μόνο το κράτος έχει τους πόρους, τα μέσα και, στις δημοκρατικές κοινωνίες, τη νομιμοποίηση, να επιβάλλει περιορισμούς για την αναχαίτιση και εξάλειψη λοιμωδών νοσημάτων. Στις ΗΠΑ, λ.χ., μέχρι το 1963, μολύνονταν από την ιλαρά 4 εκατομμύρια άτομα κάθε χρόνο, από τα οποία 50000 νοσηλεύονταν και 500 πέθαιναν. Οι περισσότεροι θάνατοι αφορούσαν παιδιά κάτω των 5 ετών. Από το 1963, οπότε το εμβόλιο έγινε υποχρεωτικό (με εξαιρέσεις για ιατρικούς και θρησκευτικούς λόγους), τα κρούσματα ιλαράς μηδενίστηκαν. Πρόσφατα επανεμφανίστηκαν, εξαιτίας της διστακτικότητας γονέων, υπο την επιρροή διαδικτυακή παραπληροφόρησης.        

Όσοι πιστεύουν ότι ο εμβολιασμός κατά μιας μεταδοτικής ασθένειας είναι αποκλειστικά ατομική επιλογή πλανώνται. Δεν υπάρχουμε ως ατομικές νησίδες,αλλά ως αλληλεξαρτώμενα όντα – αυτό μας θυμίζει η πανδημία. Αν κάποιος δεν θέλει να προστατεύσει τον εαυτό του, δικό του πρόβλημα. Αν όμως αδιαφορεί για την προστασία των άλλων, δικό μας το πρόβλημα. Σεβόμενη την προσωπική αυτονομία των πολιτών, η ευπρεπής κοινωνία διευρύνει τα όρια των ατομικών επιλογών, χωρίς όμως να αμελεί την αυτοσυντήρησή της. Εφόσον ως οργανωμένη κοινότητα είμαστε πρόθυμοι να πληρώσουμε για την πιθανή νοσηλεία σας εμβολιαστικοί σκεπτικιστές, επιτρέψτε μας να έχουμε λόγο και για την προστασία της υγείας σας. Όποιος πληρώνει τα βιολιά, διαλέγει το τραγούδι.

* Καθηγητής στην Έδρα Columbia Ship Management και Κοσμήτορας της Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου (www.htsoukas.com)  

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους

ΠΗΓΗ: Εφημερίδα : “Ο Φιλελεύθερος”