“Mission impossible” ή διπλωματικός άθλος; Η πρωτοβουλία Ερντογάν για το Αφγανιστάν

Του Ρόναλντ Μαϊνάρντους*

Η εκλογή του προέδρου Τζο Μπάιντεν στις Ηνωμένες Πολιτείες προανήγγειλε μια νέα φάση στις σχέσεις της Τουρκίας με την Ουάσινγκτον.

Το τέλος της «φιλίας των αντρών» μεταξύ του Ντόναλτ Τραμπ και του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν οδήγησε σε συρρίκνωση της ευελιξίας στην εξωτερική πολιτική της Άγκυρας. Όπως κανένα άλλο θέμα, η αγορά του οπλικού συστήματος S-400 από την Μόσχα επισκιάζει τις διμερείς σχέσεις. Η αποξένωση φθάνει βαθιά. Ένα μεγάλο μέρος του κατεστημένου στις Ηνωμένες Πολιτείες έχει χάσει την εμπιστοσύνη στον Τούρκο πρόεδρο και παύει να τον θεωρεί αξιόπιστο σύμμαχο.

Με μια ριψοκίνδυνη προσφορά, ο Ερντογάν επιθυμεί να ανακτήσει στρατηγικό έδαφος στις τραυματισμένες πια σχέσεις του με τους Αμερικανούς. Η αποχώρηση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ από το Αφγανιστάν παρέχει την ευκαιρία της πρωτοβουλίας των Τούρκων. Στο περιθώριο της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ, στα μέσα Ιουνίου στις Βρυξέλλες, Ερντογάν και Μπάιντεν συμφώνησαν στα κυρία σημεία του φιλόδοξου σχεδίου.

Έχει σημασία ότι η συμφωνία περί Αφγανιστάν ήταν το μοναδικό χειροπιαστό αποτέλεσμα της πρώτης συνάντησης των δυο ηγετών μετά την άνοδο του Μπάιντεν στο Λευκό Οίκο.

Το σχέδιο προβλέπει η Άγκυρα να διατηρήσει στρατεύματα στο Αφγανιστάν για να εξασφαλίσουν τη λειτουργία και την ασφάλεια του διεθνούς αεροδρομίου της Καμπούλ μετά την αποχώρηση των ξένων δυνάμεων.

Υπάρχει ευρεία σύγκλιση απόψεων -κυρίως σε δυτικές κυβερνήσεις με ανάμειξη στο Αφγανικό- ότι η συνεχής λειτουργία του αεροδρομίου έχει μεγάλη σημασία:

«Το αεροδρόμιο είναι ανάγκη να παραμείνει ανοικτό. Όλες οι χώρες το λένε», τονίζει ο Τούρκος υπουργός Άμυνας, Χουλουσί Ακάρ. «Εάν το αεροδρόμιο δεν λειτουργεί, οι χώρες θα πρέπει να αποσύρουν τις διπλωματικές αποστολές τους εκεί», προειδοποεί ο Τούρκος πολιτικός. «Είμαστε ευγνώμονες για τον ουσιαστικό ρόλο που θέλει να αναλάβει η Τουρκία», είπε η Γερμανίδα υπουργός Άμυνας Άνεγκρετ Κραμπ-Κάρενμπαουερ.

Σύμφωνα με δημοσιογραφικές πηγές, Αμερικανοί και Τούρκοι διαπραγματεύονται στο παρασκήνιο για για τους όρους της αποστολής. Ενίοτε ο κύριος Ερντογάν συμμετέχει προσωπικά στην διαδικασία με δημόσιες δηλώσεις. Πριν από λίγο καιρό έβαλε τους όρους του:

Πρώτον, η Άγκυρα επιμένει στην διπλωματική υποστήριξη των Αμερικανών.

Δεύτερον, οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις έχουν ανάγκη από υλικοτεχνική υποστήριξη.

Και τέλος – και επί λέξει – αναμένεται το πρόγραμμα να αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Η Τουρκία αναμένει οι Ηνωμένες Πολιτείες να καλύψουν όλες τις δαπάνες.

Στο μεταξύ ειδικοί στα θέματα ασφάλειας προειδοποιούν για τους σοβαρούς κινδύνους: «Εφ‘ όσον δεν υπάρχει συμφωνία μεταξύ Τουρκίας και Ταλιμπάν πρόκειται για mission impossible με κολοσσιαίους κινδύνους ασφαλείας», τονίζει ο Νιχάτ Αλί Οζτζάν του Economic Policy Research Foundation στην Άγκυρα.

Όλα εξαρτώνται από την στάση των Ταλιμπάν αναφορικά με την πρωτοβουλία Ερντογάν. Μέχρι τώρα τα μηνύματα που εκπέμπουν οι Αφγανοί ισλαμιστές είναι κάθε άλλο από φιλόξενα.

«Εάν οι Τούρκοι αξιωματούχοι δεν επανεξετάσουν την απόφαση τους και συνεχίσουν την κατοχή της χώρας μας, το Ισλαμικό Εμιράτο θα στραφεί εναντίον τους», υπογραμμίζουν οι Ταλιμπάν σε δήλωση τους, αναφερόμενοι στα σχέδια της Άγκυρας.

ΟΕρντογάν αντέδρασε στην προειδοποίηση των Ταλιμπάν με ένα μείγμα κατευνασμού και κολακείας. Για να αντιμετωπίσει την φανερή καχυποψία των Ισλαμιστών παίζει το θρησκευτικό – μουσουλμανικό χάρτι. Δεν υπάρχει διαφορά στην πίστη των Ταλιμπάν και της Τουρκίας, είπε χαρακτηριστικά ο Τούρκος πρόεδρος εξαγριώνοντας τους κοσμικούς κύκλους στην Τουρκία.

Στο μεταξύ το BBC κάνει αναφορά σε δηλώσεις Τούρκου αξιωματούχου, σύμφωνα με τις οποίες, η Άγκυρα διατηρεί διαύλους επικοινωνίας με τους Ταλιμπάν. «Ξέρουν ότι δεν είμαστε εισβολείς», λέει χαρακτηριστικά ο αξιωματούχος.

Η τουρκική κυβέρνηση κατέστησε σαφές ότι δεν επιθυμεί να αναλάβει την προστασία του αεροδρομίου μόνη της. Προτεινόμενοι και πιθανοί εταίροι του Ερντογάν είναι η Ουγγαρία και το Πακιστάν. Με τον Βίκτορ Όρμπαν ο Ερντογάν συμμερίζεται κοινή στάση ως προς τον αυταρχισμό. Η Ισλαμική Δημοκρατία του Πακιστάν αποτελεί παραδοσιακός σύμμαχος της Τουρκίας στα διαφορά μέτωπα της στην διεθνή πολιτική. Στο Αφγανιστάν, η άλλοτε σύμμαχος των Αμερικανών παίζει κυρίαρχο ρόλο.

Ο Τούρκος εμπειρογνώμονας στα θέματα εξωτερικής πολιτικής, Μετίν Γκιουρτζάν, δυσκολεύεται να φανταστεί το Πακιστάν ως αξιόπιστο εταίρο της Τουρκίας στο Αφγανιστάν. «Το Ισλαμαμπάντ προτιμά να ελέγχει ένα καθεστώς μαριονέτα των Ταλιμπάν μόνο του από το να μοιράσει την επιρροή με άλλους», γράφει σε πρόσφατο άρθρο στην Al Monitor.

Εν τω μεταξύ διέρρευσε η πληροφορία ότι η Άγκυρα ζητά τα λεφτά από τους Αμερικάνους για να πληρώσει μισθοφόρους από την Συρία που σκοπεύει να στρατολογήσει για την επικίνδυνη αποστολή στο Αφγανιστάν. Η Άγκυρα έχει καλή εμπειρία με την χρήση Σύριων μισθοφόρων στην Λιβύη και πιο πρόσφατα το Ναγκόρνο Καραμπάχ και τώρα επιθυμεί να επαναλάβει την πρακτική της αυτή στο Αφγανιστάν.

Η μίσθωση ξένων μαχητών είναι για τον Ερντογάν προτεινόμενη λύση, καθώς μειώνει τον κίνδυνο να σκοτωθούν Τούρκοι στρατιώτες μακριά από την πατρίδα τους. Στην Τουρκία αυξάνονται οι επικριτικές φωνές κατά την αποστολή του στρατού εκτός της χώρας και από την σκοπιά της Άγκυρας η στρατολόγηση των μισθοφόρων αποτελεί κομψή λύση.

«Ο Ερντογάν ενδιαφέρεται να προσθέσει τουρκικές εταιρείες ασφαλείας στην εργαλειοθήκη της επιθετικής εξωτερικής πολιτικής του» γράφει ο Φεχίμ Τάστεκιν και προσθέτει ότι εμπνέεται από τα παραδείγματα της ομάδας Wagner των Ρώσων καί της Αμερικανικής εταιρείας Academi, πρώην Blackwater.

Την ώρα που η αποχώρηση των δυτικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη, το αποτέλεσμα των τούρκο-αμερικανικών διαβουλεύσεων για την παραμονή τουρκικού στρατού είναι κάθε άλλο από φανερό. Ανεξάρτητα από την τύχη της πρωτοβουλίας Ερντογάν, ο Τούρκος πρόεδρος έχει καταφέρει να ανοίξει δίαυλο επικοινωνίας με τους Αμερικανούς και μάλιστα σε ένα θέμα που τους καίει.

Για τον απομονωμένο διεθνώς πρόεδρο της Τουρκίας αυτό αποτελεί διπλωματική επιτυχία.

Ο Δρ. Ρόναλντ Μαϊνάρντους είναι ο διευθυντής του Ιδρύματος Friedrich Naumann στην Τουρκία και πολιτικός αναλυτής για περιφερειακά και διεθνή θέματα.

* Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους