Η βυζαντινή ποίηση ανθολογημένη
Μέρος Β΄: Ρωμανός ο Μελωδός | 3. Οι αποδόσεις
Ο βραβευμένος από την Ακαδημία Αθηνών (2003) για το σύνολο έργο του ποιητής Κυριάκος Χαραλαμπίδης, ο οποίος το 1997 κυκλοφόρησε (μετάφραση και εισαγωγή του ιδίου) το βιβλίο “Ρωμανού του Μελωδού: Τρεις ύμνοι” (Βραβείο της Ελληνικής Εταιρείας Μεταφραστών Λογοτεχνίας), συμμετέχει στην προσπάθεια του ηλεκτρονικού περιοδικού “ΝΕΟ ΠΛΑΝΟΔΙΟΝ” για την παρουσίαση μιας όσο το δυνατόν εκτεταμένης επιλογής των ήδη μεταφρασμένων (περισσότερο ή λιγότερο γνωστών) βυζαντινών κειμένων από νεοέλληνες ποιητές. Απώτερος στόχος είναι μια ανθολογίατης μέχρι σήμερα παρουσίας της μεταφρασμένης βυζαντινής ποίησης στα γράμματά μας.
Ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός ή ο Υμνογράφος υπήρξε ένας από τους μεγαλύτερους υμνογράφους της Ελληνικής γλώσσας. Γι΄αυτό ονομάζεται και «ο Πίνδαρος της ρυθμικής ποίησης». Έγραψε Άνθισε κατά τον 6ο αιώνα, ο οποίος θεωρείται ο «Χρυσός Αιώνας» της Βυζαντινής υμνογραφίας, σε Αττικίζουσα λόγια κοινή— δηλαδή λαϊκό αλλά ανυψωμένο ύφος. Σύμφωνα με τους ειδικούς ” οι νοητικές απεικονίσεις, η έντονες μεταφορές και παραβολές, τολμηρές συγκρίσεις, αντιθέσεις, εισαγωγή επιτυχημένων ρητών, και έντονη δραματοποίηση, είναι χαρακτηριστικά του έργου του”.
Γεννήθηκε στην Έμεσα της Συρίας και σύμφωνα με ανώνυμο ύμνο ήταν εβραϊκής καταγωγής. Αρχικά είχε χρηματίσει διάκονος στην εκκλησία της Βηρυτού. Κατόπιν πήγε στην Κωνσταντινούπολη και έμεινε στα κελιά του Ναού της Παναγίας , στις Βλαχέρνες.
Ο Άγιος Ρωμανός ο Μελωδός και ο Άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος. Τοιχογραφία στον νας Καπνικαρέας Αθηνών
Ο Ρωμανός είχε μέτρια παιδεία και το ποιητικό ταλέντο του ήταν ακόμα άγνωστο. Διεκατέχετο όμως από μία βαθιά πίστη στην σεπτή μνήμη της Παναγίας της Παρθένου και τακτικά παρακολουθούσε στον Ναό της Παναγίας των Βλαχερνών τις κατανυκτικές ολονυκτίες. Σε μία τέτοια, στην γιορτή των Χριστουγέννων, που παραβρέθηκε η ψυχή του γέμισε με κατάνυξη και, όταν γύρισε στο κελί του, είδε όνειρο την Παναγία να του προσφέρει ένα βιβλίο και να του λέει να το καταφάει. Ο Ρωμανός από την επίδραση του ονείρου συνέθεσε για την γέννηση τού Χριστού το τροπάριο «Ἡ Παρθένος σήμερον τὸν ὑπερούσιον τίκτει καὶ ἡ γῆ τὸ σπήλαιον τῷ ἀπροσίτω προσάγει..». Από την στιγμή εκείνη η ποιητική επιφοίτηση του οσίου Ρωμανού έμεινε άσβεστη και αναδείχτηκε ο εξωχότερος και μεγαλύτερος μελωδός της Εκκλησίας.
Ο Ρωμανός έγραψε χίλιες περίπου συνθέσεις, από τις όποιες διασώθηκε μόνο το ένα δέκατο. Πολυποίκιλα τα θέματά του. Ύμνησε όλους σχεδόν τους Αγίους και τις εορτές της Χριστιανικής Εκκλησίας. Το έργο του δεν εξετάζεται μόνο από θρησκευτικής ή λογοτεχνικής άποψης , αλλά και ιστορικής και λαογραφικής.
Ο Ρωμανός χρησιμοποίησε το ποιητικό εκείνο είδος πού λέγεται εκκλησιαστικός Ύμνος και του χάρισε την τελειότερη μορφή. Ο Ύμνος αποτελείται από το Κοντάκιον (προσόμοιον ή κουκούλιον), τους Οίκους και το Εφύμνιον και στηρίζεται πάνω στο νόμο της Ισοσυλλαβίας και ομοτονίας. Μαζί με το ποιητικό κείμενο συνέθετε ο ίδιος και τη μουσική ή έδενε το νέο ποίημα πάνω σε παλιότερη μουσική σύνθεση.
*********************************************************
Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης γεννήθηκε στην Άχνα (1940) και μεγάλωσε στην Αμμόχωστο. Σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Παρακολούθησε μαθήματα Θεάτρου στην Αθήνα και ειδικεύτηκε σε θέματα Ραδιοφωνίας στο Μόναχο. Εργάστηκε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση και για τρεις δεκαετίες στο Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου, απ’ όπου αφυπηρέτησε ως Διευθυντής Ραδιοφωνίας. Εξέδωσε τις ποιητικές συλλογές: “Πρώτη πηγή” (1961), “Η άγνοια του νερού”, με πρόλογο Τ. Κ. Παπατσώνη (1967), “Το αγγείο με τα σχήματα” (Λευκωσία 1973), “Αχαιών ακτή” (Λευκωσία 1977· Άγρα, 2003), “Αμμόχωστος βασιλεύουσα” (Ερμής, 1982· Άγρα, 1997) -οι τρεις τελευταίες συλλογές τιμήθηκαν με το Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Κύπρου -, “Θόλος” (Ερμής, 1989· Αθήνα 1998, Βραβείο Ακαδημίας Αθηνών), “Μεθιστορία” (Άγρα, 1995, Κρατικό Βραβείο Ποίησης της Ελλάδας), “Δοκίμιν” (Άγρα, 2000), “Αχαιών ακτή” (2003), “Αιγιαλούσης επίσκεψις” (2003), “Κυδώνιον μήλον” (Άγρα, 2006), “Ίμερος” (Μεταίχμιο, 2012), “Στη γλώσσα της υφαντικής” (Μεταίχμιο, 2013).
Κυριάκος Χαραλαμπίδης
Το 2009 κυκλοφόρησαν δύο τόμοι με δοκίμια, άρθρα και συνεντεύξεις του από τις εκδόσεις Άγρα, με τίτλο “Ολισθηρός ιστός” (δοκίμια, μελέτες, άρθρα, συνεντεύξεις) και το 2010, από τις εκδόσεις Μεταίχμιο στη σειρά Μια Πόλη στη Λογοτεχνία, η επιλογή κειμένων που επιμελήθηκε με τη Λευκωσία.
Το 1998 τιμήθηκε με το Διεθνές Έπαθλο Καβάφη στην Αίγυπτο. Το 2006 του απονεμήθηκε το Βραβείο Πολιτιστικής Προσφοράς Τεύκρου Ανθία – Θοδόση Πιερίδη. Το 2007 τιμήθηκε από την Κυπριακή Δημοκρατία με το Αριστείο Γραμμάτων, Τεχνών και Επιστημών. Το 2013 αναγορεύτηκε Επίτιμος Διδάκτωρ του Τμήματος Φιλολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και εξελέγη αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών στον κλάδο Λογοτεχνίας (Ποίησης) στην Τάξη των Γραμμάτων και των Καλών Τεχνών. Μεταφράσεις του έργου του κυκλοφορούν σε αυτοτελείς εκδόσεις στα Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Σουηδικά, Βουλγαρικά και Αλβανικά.
ΦΩΤΟ ΠΑΝΩ : Ο Ρωμανός ο Μελωδός και η Παναγία , μικρογραφία από το Μηνολόγιο του Βασιλείου Β΄
*Περισσότερα για την βυζαντινή ποίηση διαβάστε με ένα κλικ στον σύνδεσμο
