Αντζουλόβατος, το φυτό του Αυγούστου

Πολλοί έχουμε συναντήσει τον Αντζουλόβατο στις εξορμήσεις μας στη φύση, αφού είναι κοινό ιθαγενές είδος της Κύπρου, που απαντά σε ψηλούς και χαμηλούς θαμνώνες, σε πευκοδάση και σε υγρές θέσεις, σε υψόμετρο 0 μέχρι 1400 μέτρα. Λιγότεροι βέβαια γνωρίζουν το επιστημονικό του όνομα που είναι Smilax aspera (Σμίλαξ η τραχεία). Το όνομα του γένους προέρχεται από τη μυθική νύμφη Σμίλη, ενώ το επίθετο aspera σημαίνει τραχύς και δόθηκε στο είδος λόγω των μικρών αγκαθιών που φέρει στα στελέχη του.  Το γένος Smilax, που ανήκει στην οικογένεια Smilacaceae, περιλαμβάνει περίπου 350 είδη σε ολόκληρο τον κόσμο. To είδος Smilax aspera έχει ευρεία εξάπλωση στη μεσογειακή περιοχή και αποτελεί τον μοναδικό εκπρόσωπο του γένους στην Κύπρο.

Ονοματολογία

Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η πανέμορφη νύμφη Σμίλαξ ήταν ερωτευμένη με τον νεαρό θνητό Σπαρτιάτη Κρόκο. Λόγω του ανεκπλήρωτου έρωτα τους, ο νεαρός Κρόκος μεταμορφώθηκε από τον Θεό Ερμή στο ομώνυμο φυτό (διαβάστε εδώ το αφιέρωμα στον «άτυχο» Κρόκο, το φυτό του Φλεβάρη). Η νύμφη Σμίλαξ μην αντέχοντας το γεγονός αυτό, παρακάλεσε τους Θεούς να την μεταμορφώσουν και αυτή σε φυτό, ώστε να βρίσκεται κοντά στον αγαπημένο της. Πράγματι, οι Θεοί εισάκουσαν την επιθυμία της, όμως επειδή ήθελαν να την τιμωρήσουν ταυτόχρονα, την καταδίκασαν όσο μεγαλώνει να απομακρύνεται από το έδαφος, όπου βρισκόταν ο αγαπημένος της Κρόκος, γι’ αυτό τη μεταμόρφωσαν σε αναρριχώμενο φυτό.

Ιδιότητες και χρήσεις

Υπάρχουν αναφορές από τον Θεόφραστο και τον Διοσκουρίδη ότι οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν το συγκεκριμένο φυτό για διάφορους φαρμακευτικούς σκοπούς αλλά και ως αντίδοτο για τις δηλητηριάσεις. Σήμερα, χρησιμοποιείται στη φαρμακοβιομηχανία και στη βιομηχανία τροφίμων. Τα χρήσιμα για φαρμακευτικούς σκοπούς μέρη του φυτού, είναι οι ρίζες, τα φύλλα και οι καρποί του που περιέχουν σαπωνίνες, αιθέρια έλαια, σάκχαρα και άλλες ουσίες.

Οι τρυφεροί νεαροί βλαστοί του είναι εδώδιμοι, τρώγονται ωμοί ή μαγειρεύονται όπως τα αγρέλια (σπαράγγια).  Η βοτρυοειδής διάταξη των κόκκινων καρπών προσδίδει στο φυτό και κοσμητική αξία, ιδιαίτερα τους χειμερινούς μήνες. Μπορεί να αξιοποιηθεί σε βραχόκηπους, σε φράκτες και σε συνθέσεις με άλλους θάμνους.

Περιγραφή

Ο Αντζουλόβατος είναι αειθαλής, δίοικος, αναρριχητικός θάμνος, με βλαστούς μήκους μέχρι 4 μέτρα. Οι βλαστοί του φέρουν συνήθως πυκνά, κάθετα ή εξώκυρτα αγκάθια ενώ τα φύλλα του είναι απλά, δερματώδη με έλασμα καρδιόσχημο ή σαϊτοειδές. Στη βάση των μίσχων του φυτού εκπτύσσονται δύο έλικες που βοηθούν στην αναρρίχηση του. Φέρει άνθη μονογενή, εύοσμα, διατεταγμένα σε μασχαλιαίες ή επάκριες βοτρυοειδείς ταξιανθίες. Το περιάνθιο είναι εξαμερές, κιτρινόλευκο. Ο Αντζουλόβατος ανθίζει από τον Αύγουστο μέχρι τον Σεπτέμβριο ενώ ο καρπός του είναι κόκκινη, σφαιρική ράγα, διαμέτρου 6-8 χιλιοστά, που ωριμάζει από τον Οκτώβριο μέχρι τον Φεβρουάριο.

Καθεστώς Διατήρησης

Πρόκειται για είδος με ευρεία εξάπλωση και μεγάλο πληθυσμό. Σημαντικό μέρος του πληθυσμού του βρίσκεται σε προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura 2000 και  Εθνικά Δασικά Πάρκα ή άλλη κρατική δασική γη με ελεγχόμενες δραστηριότητες.