Δύο κείμενα για την ίδρυση της Ι.Θ.Σ. Χάλκης

Παραθέτουμε στην συνέχεια δύο ενδιαφέροντα κείμενα για την ίδρυση και την ιστορία της Ιεράς Θεολογικής Σχολής της Χάλκης, η οποία ως γνωστόν παραμένει κλειστή, με απόφαση της Άγκυρας από το 1971. Συγγραφείς των κειμένων είναι δύο απόφοιτοι της Σχολής ο δρ. Συμεών Σολταρίδης και ο Άρχων Ιερομνήμων της Αγίας του Χριστού Μ. Εκκλησίας , Αντώνιος Χατζόπουλος. Ο πρώτος γεννήθηκε στο Μέγα Ρεύμα του Βοσπόρου και ο δεύτερος στην Πόλη. Ο Α. Χατζόπουλος, μετά του Λυκειακό Τμήμα της Ι.Θ.Σ. Χάλκης , σπούδασε στο ΑΠΘ O Αντώνιος Χατζόπουλος και είναι δρ.  Βυζαντινής Μουσικολογίας. Επίσης, σπούδασε στο Musikwissenschaft στο Universität Hamburg. Διετέλεσε σχολικός σύμβουλος στο
Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων της Ελλάδος.
Ο Συμεών Α. Σολταρίδης , μετά την Ι.Θ. Σ. Χάλκης , σπούδασε στη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή και αναγορεύτηκε διδάκτωρ στον τομέα της Θρησκειολογίας του ίδιου πανεπιστημίου, με θέμα: “Η ιστορία των μουφτειών της Δυτικής Θράκης”. Υπηρέτησε στην Μέση Εκπαίδευση στην Ελλάδα και δίδαξε το μάθημα της Θρησκειολογίας στο τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Παιδαγωγικού Τμήματος του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης. Για σειρά ετών υπήρξε αρθογράφος στην εφημερίδα των Αθηνών “Ελευθεροτυπία”, συνεχίζει να δημοσιογραφεί και έχει  λάβει μέρος σε δημοσιογραφικές αποστολές στην Αλβανία, τη Ρουμανία, την Κύπρο, την Τουρκία και τη Βουλγαρία.

Η επαναλειτουργία της Θεολογικής μας Σχολής είναι θέμα διεθνές

Του δρ. Συμεών Σολταρίδη

Δημοσιεύθηκε στην ιστοσελίδα Constantinoupoli στις 24 Μαίου 2020 με τίτλο « Το παράδοξο της ίδρυσης της Θεολογικής Σχολής Χάλκης» σχετικό άρθρο με το οποίο γίνεται αναφορά στο «απίστευτο» της ίδρυσης , μια και η λέξη «παράδοξο» χαρακτηρίζεται στο «οτιδήποτε αντιβαίνει στη κοινή αντίληψη» και κάτι που «προκαλεί έκπληξη» όταν χρησιμοποιείται ως επίθετο.
Ως παράδοξο , θα μου επιτραπεί ο όρος, σημειώνεται ο τίτλος , αφού δεν υπάρχει «περίεργο τι» στον σκοπό της ίδρυσης της μια και « ήταν, όπως παρουσιάζεται στις βιβλιογραφικές πηγές η επιμόρφωση τoυ ιερού κλήρου, η καλλιέργεια της Θεολογικής επιστήμης, η άρτια προετοιμασία κληρικών και λαϊκών στελεχών, η αντιμετώπιση των επιδράσεων των διαφόρων μορφών του υλισμού, των αντιχριστιανικών φιλοσοφικών συστημάτων και του « Καϊρείου Θεοσεβισμού», που είχε εμφανιστεί στην Ελλάδα» .
Ο συντάκτης του άρθρου σημειώνει «Θα εκπλαγείτε λοιπόν όταν μάθετε ότι η θεολογική σχολή της Χάλκης ιδρύθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως απάντηση σε μια μεγάλη πρόκληση -όπως ονομάστηκε τότε- του ελληνικού κράτους. Μετά την επανάσταση του ’21 και την απελευθέρωση της Ελλάδας, η ελλαδική εκκλησία αυτοανακηρύχθηκε διοικητικά αυτοκέφαλη, αποσχίστηκε δηλαδή από την διοίκηση του Φαναρίου. Η πράξη αυτή αποδόθηκε εκ’ των υστέρων στις σχισματικές αντιλήψεις της Βαυαροκρατίας του Όθωνα, όμως στην πραγματικότητα ήταν κάτι απολύτως λογικό».

Η είσοδος της Σχολής
Λογικό ήταν με τις επικρατούσες απόψεις της εποχής , ότι η ίδρυση ανεξάρτητου εθνικού κράτους ήθελε και ανεξάρτητη εθνική εκκλησία. Η πολιτεία δια του Ιωάννη Καποδίστρια, διόρισε Εκκλησιαστική επιτροπή, στη συνέχεια κατέστησε Γραμματεία Εκκλησιαστικών και Δημόσιας Παιδείας, ενώ ο αντιβασιλέας Μάουρερ και ο κληρικός Θεόκλητος Φαρμακίδης προχώρησαν στη σύνταξη Καταστατικού Χάρτη για τη διοίκηση της Εκκλησίας , ο οποίος όμως δεν επικυρώθηκε ποτέ. Θα διαβάσει κανείς στην Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος «Συγχρόνως συνέταξαν κείμενο βασιλικού διατάγματος για την ανακήρυξη του αυτοκεφάλου της Εκκλησίας της Ελλάδος, με την απόσπασή της από την κανονική δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου. …..Η μονομερής ενέργεια της Πολιτείας να προχωρήσει στην ανακήρυξη του αυτοκεφάλου εξόργισε το Οικουμενικό Πατριαρχείο, το οποίο διέκοψε την κανονική κοινωνία, χωρίς όμως και να την κηρύξει σχισματική».
Και αυτό, γιατί δεν ακολούθησε την γνωστή εκκλησιαστική τάξη, δεν ζήτησε Αυτοκεφαλία από το Φανάρι και «επαναστατικά» ανακήρυξε την Αυτοκεφαλία της. Κάτι που οδήγησε το Οικουμενικό Πατριαρχείο να μην την αναγνωρίσει και να το κάνει 17 χρόνια μετά με τον τόμο του 1850. Βέβαια , ότι δεν προέβη και σε χειρότερα, το πλήρωσε «ως μητέρα , έναντι κόρης» αφού οι Σλαβικές Εκκλησίες σε κάθε περίσταση το αναμόχλευαν έναντι του Φαναρίου.

Τμήμα της Βιβλιοθήκης
Κακώς λοιπόν ο συντάκτης του άρθρου αφήνει να εννοηθεί ότι η ίδρυση της Θεολογικής Σχολής Χάλκης ήταν «αντί-πράξη» του Φαναρίου στην Ελλαδική Αυτοκεφαλία!
Και συνεχίζει , ο συντάκτης «το γεγονός λοιπόν ότι η σχισματική (ΣΣ δεν χαρακτηρίστηκε ποτέ) εκκλησία ενός κράτους, του ελληνικού, άρχισε να βγάζει δικούς της θεολόγους, ήχησε πολύ επίφοβο στην Κωνσταντινούπολη. Οι σχισματικοί ετοίμαζαν τους θεωρητικούς τους, οπότε το Πατριαρχείο έπρεπε να απαντήσει. Ούτως ή άλλως, στο εσωτερικό της Ελλάδας ο κόσμος είχε χωριστεί σε δυο στρατόπεδα. Στους ενωτικούς που ήταν με το Φανάρι και στους ανθενωτικούς που ήταν με το αυτοκέφαλο».
Θεωρώ ότι η παράθεση τόσο απλοϊκών απόψεων υποβαθμίζει το επίπεδο της σκέψης ίδρυσης της Σχολής της Χάλκης, ενώ ο χαρακτηρισμός σε «ενωτικούς» και «ανθενωτικούς» μάλλον θυμίζει την ψευτό-Σύνοδο Φεράρας Φλωρεντίας, δηλώνοντας μάλλον ότι η παράθεση της σχετικής πηγής είναι μη επιστημονική και όχι διδακτέα στις παραδόσεις όπου διδαχθήκαμε Ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Τέλος, αφού σημειώσω ότι η επαναλειτουργία της Θεολογικής μας Σχολής είναι θέμα διεθνές , ότι ο Ελληνισμός , όπως και ο κάθε απλός πολίτης κάθε χώρας που διαπνέεται από δημοκρατικά ιδεώδη «παλεύει» , αγωνίζεται για αυτήν, να τονίσω ότι μπορεί να παρουσιάζονται σημειώματα ότι «ιδρύθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως απάντηση στην ίδρυση της Θεολογικής Σχολής Αθηνών και της Ριζαρείου» απλά όμως είναι προσωπικές απόψεις χωρίς επιστημονική τεκμηρίωση . Το Φανάρι δεν αντέδρασε στα εκπαιδευτικά ιδρύματα , αλλά στις υλιστικές θεωρίες που διδάσκονταν την εποχή εκείνη.
Σεβόμενος την σχετική ιστοσελίδα , να παρακαλέσω ότι παρόμοιες τοποθετήσεις που «ανακατώνουν» σκοπούς ίδρυσης ενός Ιδρύματος με διεθνή ακτινοβολία πνευματική, απλοϊκές σκέψεις για το Ελλαδικό Αυτοκέφαλο και ότι το Φανάρι υπόκειται σε «ελέγχους» , είναι μάλλον «τουρλουμπουκισμός» και όχι επιστημονικές αλήθειες!.

H ίδρυση της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης το 1844

Του δρ. Α. Χατζόπουλου

Πριν από λίγες μέρες αναδημοσιεύτηκε κάποιο ανώνυμο άρθρο, σύμφωνα με το οποίο η ίδρυση της Σχολής μας αποτελούσε δήθεν αντίπραξη και διαμαρτυρία του Οικουμενικού Πατριαρχείου προς το αυτοκέφαλο της ελλαδικής Εκκλησίας!! Ούτε λίγο ούτε πολύ λοιπόν η ίδρυση της Σχολής μας ήταν -αν είναι δυνατόν- προϊόν παιδαριώδους αντιζηλίας και αντιδικίας μεταξύ ελλαδικής Εκκλησίας και Πατριαρχείου!
Η ίδρυση της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης από τον πεφωτισμένο και σοφό Πατριάρχη Γερμανό Δ΄, ουδεμία βέβαια σχέση έχει σχέση με τους ισχυρισμούς του άρθρου και έγινε με προσωπική πρωτοβουλία του Οικ. Πατριάρχη, ο οποίος άλλωστε έχει να επιδείξει τεράστιο πνευματικό έργο στην διπλή πατριαρχία του.

Εν πρώτοις ανακαίνισε την Μονή της Αγίας Τριάδος Χάλκης και στη συνέχεια ίδρυσε την Σχολή μας. Υπήρξαν πολλές καθυστερήσεις στην ανακαίνιση της Μονής, με παρεμβάσεις και καταδόσεις αντιθέτων ομογενών λαϊκών και Ιεραρχών, οι οποίοι έλεγαν γιατί να σπαταλώνται ποσά για μία Μονή στο βουνό, ενώ οι ίδιοι ουδόλως είχαν συνεισφέρει!. Ο σκοπός όμως του Πατριάρχου ήταν η ίδρυση της Θεολογικής Σχολής, στον χώρο της Μονής για την μόρφωση του ιερού κλήρου, αλλά τούτο δεν ήταν και εύκολη υπόθεση. Η επιμονή του όμως έφερε καρπούς. Με εράνους, με συνδρομές του ιδίου, Αρχιερέων, εσναφίων, κληρικών και λαϊκών, ανωνύμων και επωνύμων τα νέα κτήρια και η λιθόκτιστη περικαλλής βιβλιοθήκη ήταν έτοιμα. Τοποθετήθηκε ως πρώτος Σχολάρχης ο κληρικός Κωνσταντίνος Τυπάλδος, μετέπειτα Μητροπολίτης Σταυρουπόλεως. Τότε ξέσπασε και η διαμάχη, αν θα έπρεπε να υπάρχει Σχολάρχης ή αν επαρκούσε μόνον ο Ηγούμενος. Και «πολλοί εμελέτον κακά ως ο Ιούδας» αναφέρει ο ίδιος ο Γερμανός στα απομνημονεύματά του, επέμεινε όμως στην Σχολαρχία του Τυπάλδου. Με ειδικό φιρμάνι του Σουλτάνου Αμπντουλμετζίτ που εκδόθηκε κατόπιν ενεργειών του, κατάφερε να κατοχυρώσει εν πρώτοις επισήμως τα από αιώνων προνόμια του Γένους και εν συνεχεία να εξασφαλίσει και την ειδική άδεια για την λειτουργία της Σχολής, συντάσσοντας παράλληλα και τον πρώτο Κανονισμό λειτουργίας της που εκδόθηκε το 1845. Το ανακαινισθέν ναϊδριον της Αγίας Τριάδος με το αριστερόθεν του ιερού παρεκκλήσιο της Κυρίας Θεοτόκου της Ελεούσας και το δεξιόθεν του Προφήτου Ηλιού, αλλά και το νεώτερο του Νάρθηκος που αφιερώθηκε -προς τιμήν του ιδρυτού της Σχολής- στον Άγιο Γερμανό Κωνσταντινουπόλεως εγκαινιάστηκε την Τετάρτη 13 Σεπτ 1844.

Ο ναός της Μονής της Αγίας Τριάδας, όπου βρίσκεται η Σχολή

Στην δε Θεολογική Σχολή τα μαθήματα άρχισαν στις 8 Οκτ. 1844. «Το της ζωής μου προσφιλέστατον καύχημα» είπε για την ΙΘΣΧ ο ιδρυτής της Πατριάρχης Γερμανός.
Η Μεγάλη Εκκλησία έχει παράδοση αιώνων στην μόρφωση και στην παιδεία, αλλά και στη ίδρυση των Σχολείων, πριν καν υπάρξει η ελλαδική αυτοκέφαλη Εκκλησία, η οποία υπήγετο κανονικά στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως. Και καθώς η παιδεία ήταν επί αιώνες προσανατολισμένη στην Εκκλησία -εκκλησιαστική παιδεία – σε συνδυασμό με τη φιλοσοφία, έως τότε δεν είχε υπάρξει η αναγκαιότητα ίδρυσης αμιγούς Θεολογικής Σχολής.

Χοροστασία Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου στην Μονή

Σχεδόν σε όλα τα Σχολεία υπήρχε ιερωμένος διευθυντής και η εκπαίδευση που προσφερόταν επαρκούσε για τη μόρφωση του Ιερού κλήρου. Η Μεγάλη του Γένους Σχολή, η Ιόνιος Ακαδημία, το Φροντιστήριο Τραπεζούντος, η Ευαγγελική Σχολή της Σμύρνης, η Αθωνιάς, η Σχολή της Πάτμου κ.ά. είναι απτά παραδείγματα της σημασίας που έδιδε το Φανάρι στην μόρφωση και στην παιδεία του Γένους. Η Χάλκη ήταν η πρώτη Θεολογική Σχολή υπό την εποπτεία της Εκκλησίας. Η εν Αθήναις Θεολογική Σχολή, που ήταν προγενέστερη (1837) δεν υπήγετο στην Εκκλησία της Ελλάδος, είχε κοσμικό χαρακτήρα και λειτουργούσε υπό την εποπτεία του Κράτους.

Το κενό τούτο της αμιγούς εκκλησιαστικής μόρφωσης του ιερού κλήρου της Ελλάδος αναπλήρωσε λίγα χρόνια μετά η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Ακαδημία των Αθηνών.

δρ Αντώνιος Χατζόπουλος, 2020
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
-Κανονισμός της εν Χάλκη Θεολογικής Σχολής της του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας, εν Κων/πόλει, εκ του Πατρ. Τυπογραφείου, ΑΩΝΓ’ (1853).
-Μητροπολίτου Σάρδεων και Πισιδίας, Γερμανού (1931), Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Γερμανός Δ’ (ο από Δέρκων), Τύποις «Φαζιλέτ» .

Φωτογραφίες: