93 χρόνια κυκλοφορίας της «Απογευματινής» Κωνσταντινούπολης

Του ΑΛΕΞΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ , πρέσβυ ε.τ*

Η μικρασιατική καταστροφή υπήρξε καταστροφική και για τον ελληνικό Τύπο της Κωνσταντινούπολης, η ιστορική πορεία του οποίου ξεκινά στις αρχές της δεκαετίας του 1830 και συνεχίζει την παρουσία του μέχρι τις ημέρες μας. Την περίοδο πριν την κατάρρευση της ελληνικής εκστρατείας στην Ιωνία, κυκλοφορούσαν στην Πόλη 13 καθημερινές και εβδομαδιαίες ελληνόφωνες («Νεολόγος», «Πρόοδος», «Πατρίς», «Ταχυδρόμος», «Χρόνος», «Πρωία», «Κήρυξ», «η Εβδομάς», «Βυζάντιον», «Ηχώ της Κωνσταντινουπόλεως», « Άνω Κάτω», «Βουρδουλάς», «Σκάνδαλον») και μια καραμανλήδικη (τουρκόφωνη με ελληνικούς χαρακτήρες, «Νέα Ανατολή») εφημερίδες πολιτικού, κοινωνικού, οικονομικού, σατυρικού περιεχομένου. Το 1923 απαγορεύθηκε η κυκλοφορία του συνόλου των εφημερίδων αυτών και επιπλέον του έντυπου περιοδικού του Οικουμενικού Πατριαρχείου η «Εκκλησιαστική Αλήθεια» που εκδιδόταν επί 43 συνεχή χρόνια από το 1880, της οποίας αρχισυντάκτης και βασικότερο στέλεχος υπήρξε ο διαπρεπής κωνσταντινουπολίτης λόγιος Μανουήλ Γεδεών. Το κλείσιμο των ελληνικών εφημερίδων ακολούθησε και η φυγή σπουδαίων δημοσιογράφων μερικοί εκ των οποίων, Βλάσης Γαβριηλίδης, Σταύρος Βουτυράς, Κωνσταντίνος Σπανούδης, Παύλος Παλαιολόγος αλλά και ο πρωτοπόρος του σοσιαλισμού Νικόλαος Γιαννιός, διέπρεψαν και στην Ελλάδα.

Σε ένα κλίμα καταπίεσης, με την απειλή κατηγορίας «Εξύβρισης του Τουρκισμού» να επικρέμεται ως δαμόκλειος σπάθη, οι Ρωμιοί της Πόλης επιχείρησαν, πάρα ταύτα, να προβούν σε μια επανεκκίνηση του ελληνικού Τύπου στην Κωνσταντινούπολη το 1923-1924 με τις εφημερίδες «Πολιτεία», «Ελευθερία», «Ημερήσια Νέα» «Φως» και τη σατυρική «Φρου-Φρου». Η πορεία των εφημερίδων αυτών υπήρξε εξαιρετικά βραχύβια καθώς έπεσαν θύματα της ασφυκτικής τουρκικής λογοκρισίας και ακολούθως απαγορεύθηκε η κυκλοφορία τους.

Το 1925 όμως οι αδελφοί Βασιλειάδη (Κωνσταντίνος και Αντώνης), φαρμακοποιοί στο επάγγελμα και απόφοιτοι της σουλτανικής Σχολής του Γαλατάσαραϊ , οι οποίοι όταν αναγκάστηκαν να κλείσουν το φαρμακείο τους καθώς τους αφαιρέθηκε η άδεια λειτουργίας στο πλαίσιο της πολιτικής τουρκοποίησης των επαγγελμάτων, ίδρυσαν, μαζί με τον έμπειρο τυπογράφο Οδυσσέα Κρυσταλλίδη, την εφημερίδα «Απογευματινή». Η εφημερίδα αυτή, που πρωτοκυκλοφόρησε την Κυριακή 12 Ιουλίου 1925, είναι η μακροβιότερη, ύστερα από την «Τζουμχουριέτ», εφημερίδα της Τουρκίας σήμερα, με 93 χρόνια αδιάλειπτης καθημερινής παρουσίας. Τα πρώτα εκείνα χρόνια, η εφημερίδα είχε 35 εργαζόμενους και 50 διανομείς και έως τις αρχές της δεκαετίας του 1950 ήταν η πρώτη σε κυκλοφορία ομογενειακή εφημερίδα με 30,000 ημερήσια φύλλα.

Διευθυντής και αρχισυντάκτης της νέας εφημερίδας κατά τα πρώτα δύσκολα χρόνια, υπήρξε ο καταγόμενος από τη Σύρο Θεόδωρος Καβαλιέρος-Μαρκουίζος, κορυφαία φυσιογνωμία της ελληνικής δημοσιογραφίας στην Κωνσταντινούπολη, εμπνευστής του «μότο» – «Αι νέαι εποχαί επιβάλλουσι και νέα καθήκοντα » (ρήση του Βίκτ. Ουγκό) με το οποίο υποτιτλοφορείται έκτοτε η εφημερίδα. Γνωστός για το θάρρος της γνώμης του και την ελληνική ψυχή του (απελάθηκε από την Τουρκία δύο χρόνια μετά από τα Σεπτεμβριανά γεγονότα του 1955), ο Μαρκουίζος σύντομα ενόχλησε την Άγκυρα, υποχρεώθηκε σε παραίτηση από την «Απογευματινή» και αντικαταστάθηκε από τον καππαδοκικής καταγωγής δημοσιογράφο Γρηγόριο Γιαβερίδη, ο οποίος υπήρξε υπεύθυνος σύνταξης της εφημερίδας για περισσότερα από 50 χρόνια (από το 1927 μέχρι το θάνατό του τον Αύγουστο του 1979). Εξαιρετικά προσεκτικός και ικανός ισορροπιστής, ο Γιαβερίδης ήταν άριστος στην τέχνη της αυτολογοκρισίας, καταφέρνοντας με τις ιδιότητες του αυτές να διατηρήσει ανοικτή την εφημερίδα του σε ιδιαίτερα χαλεπούς καιρούς.

Μεταξύ των συντακτών της «Απογευματινής» διακρίνεται ο Στέφανος Παπαδόπουλος, με την ανεπανάληπτη, κυρίως κοινωνικού χαρακτήρα, στήλη του «Στο Φτερό», γραμμένη με χιούμορ, ευγλωττία και παρατηρητικότητα, η οποία παρακολουθείτο με μεγάλο ενδιαφέρον και περιέργεια από την Ομογένεια σε καθημερινή βάση. Το Νοέμβριο του 1957 ο Στέφανος Παπαδόπουλος συνελήφθη στα γραφεία της εφημερίδας από αστυνομικό ο οποίος αφού του επέτρεψε να ολοκληρώσει το τελευταίο του άρθρο στην «Απογευματινή», τον οδήγησε στο αστυνομικό τμήμα του Πέρα πριν την απέλασή του, με συνοπτικές διαδικασίες, ως επικίνδυνος για την ασφάλεια της Τουρκίας (Είναι συγγραφέας του εξαιρετικού βιβλίου «Αναμνήσεις από την Πόλη», Αθήνα, 1978).

Κατά τα πέτρινα χρόνια της κρατικής καταπίεσης και των διωγμών η «Απογευματινή» αποτέλεσε την παρηγοριά των Ομογενών και ο καθηγητής Δημήτριος Παντελάρας, διευθυντής του Ιωακειμείου Παρθεναγωγείου στο Φανάρι, συνόψισε με τον πλέον γλαφυρό αλλά εύστοχο τρόπο τη σημασία της για την πολίτικη Ρωμιοσύνη όταν έγραφε το 1976 ότι «Ουδείς (Ρωμιός στην Πόλη) γεννάται, ουδείς αποθνήσκει, άνευ της Απογευματινής».

Με τις απελάσεις και τη διαρροή του ομογενειακού πληθυσμού της Τουρκίας κατά τις δεκαετίες 1960 και 1970 η «Απογευματινή», όπως άλλωστε και το σύνολο του ελληνικού Τύπου της Πόλης, ακολούθησε την φθίνουσα πορεία της Ρωμιοσύνης και βίωσε ένα ποιοτικό και οικονομικό μαρασμό, με αποτέλεσμα η κυκλοφορία της να περιορισθεί στα 70 με 80 φύλλα στις αρχές της δεκαετίας του 2000. Τα δυσχερή εκείνα χρόνια, ιδιοκτήτης και διευθυντής της εφημερίδας ήταν ο γιατρός Γεώργιος Αδόσογλου, ο οποίος κράτησε τη σκυτάλη μέχρι τον θάνατό του το 2002.

Η τύχη της ιστορικής εφημερίδας έμελλε να αλλάξει προς το καλύτερο όταν την ανέλαβε ο άρτι αφιχθείς στην γενέτειρα του, το καλοκαίρι του 2002, παλαίμαχος ομογενής δημοσιογράφος, Μιχάλης Βασιλειάδης. Εξαιτίας των μακροχρόνιων δικαστικών περιπετειών και της δυσκολίας να ασκήσει το επάγγελμα του δημοσιογράφου (το 1964 κατηγορήθηκε ως «διασπάζων την εθνική ενότητα της Τουρκίας προπαγανδίζοντας τον Ελληνισμό» και σύρθηκε στα δικαστήρια για μια δεκαετία πριν την τελική αθώωσή του), ο Μιχάλης Βασιλειάδης υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει την Τουρκία τη δεκαετία του 1970, παρέμεινε για σχεδόν 30 χρόνια στην Αθήνα όπου εξέδιδε την ποιοτική μηνιαία εφημερίδα «Επτάλοφος» και επέστρεψε στην Πόλη όταν κλήθηκε, με την ευλογία του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου, να επιχειρήσει την αναζωογόνηση της «Απογευματινής». Η επιστροφή του Βασιλειάδη στην Πόλη συνέπεσε με την δική μου ανάληψη καθηκόντων ως Γενικού Προξένου της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη, και είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω την ανάκαμψη, αν όχι αναγέννηση, της εφημερίδας αυτής, την οποία αγκάλιασε ξανά η Ρωμιοσύνη με μεγάλη χαρά και αφοσίωση. Σήμερα τα 600 και πλέον φύλλα της «Απογευματινής» διανέμονται καθημερινά, πόρτα-πόρτα, σε μια τεράστια πόλη των 20 εκατομμυρίων. Ένας πραγματικός άθλος που οφείλεται σε ολιγάριθμους διανομείς, οι οποίοι δεν παραλείπουν να φροντίσουν για τη μεταφορά της εφημερίδας ακόμη και τους καλοκαιρινούς μήνες στους ομογενείς παραθεριστές στα Πριγκηπόννησα.

Τον Μιχάλη Βασιλειάδη ακολούθησε μερικά χρόνια αργότερα, το 2005, ο γιός του Μηνάς, εξειδικευμένος στην πληροφορική, με αποτέλεσμα να ψηφιοποιηθεί η εφημερίδα και να καταστεί προσιτή και προσβάσιμη σε ψηφιακή μορφή σε αναγνώστες, ομογενείς και μη, ανά την υφήλιο ([email protected]). Μέσω της τεχνολογίας και των ηλεκτρονικών συνδρομών η «Απογευματινή» σήμερα συνιστά καίριο συνδετικό κρίκο των εκπατρισθέντων κωνσταντινουπολιτών με την γενέτειρά τους ενώ δίνει την ευκαιρία στην νεώτερη γενιά των ομογενών του εξωτερικού, που αναζητούν τις ρίζες τους, να ενημερωθούν για τα τεκταινόμενα στην Πόλη. Στο μεταξύ ξεκίνησε μια τιτάνια προσπάθεια ψηφιοποίησης όλων των φύλλων το αρχείου της εφημερίδας με την βοήθεια του καθηγητή και νυν Υπουργού Παιδείας Κώστα Γαβρόγλου και των συνεργατών του. Η ψηφιοποίηση της «Απογευματινής» έφθασε μέχρι και τη δεκαετία του 1930 και εκκρεμεί η ολοκλήρωση του έργου, το οποίο δυστυχώς διεκόπη λόγω έλλειψης οικονομικών πόρων.

Αναμφίβολα η ομογενειακή αυτή εφημερίδα αντιμετωπίζει προβλήματα, ιδίως εξαιτίας της συρρίκνωσης του αναγνωστικού της κοινού στην Κωνσταντινούπολη αλλά και της οικονομικής ύφεσης στην Ελλάδα. Με την έναρξη της κρίσης, οι επιχορηγήσεις από εταιρείες και οργανισμούς μέσω διαφημίσεων σχεδόν μηδενίστηκαν, ενώ, από τουρκικής πλευράς, η εφημερίδα ουδέποτε συμπεριλήφθηκε στην δημοσίευση κρατικών αγγελιών και καταχωρήσεων που της αναλογούν. Κύρια έσοδα της παραμένουν οι συνδρομές αναγνωστών και οι ομογενειακές καταχωρήσεις. Στην ουσία επιβιώνει σήμερα χάρις στην προσωπική αφοσίωση και εργασία της «Ορχήστρας των Δύο», δηλαδή του Μιχάλη και Μηνά Βασιλειάδη, οι οποίοι είναι συνάμα συντάκτες, διορθωτές και διευθυντές έκδοσης! Πριν τρία χρόνια η «Απογευματινή» υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τα ιστορικά της γραφεία στην δίοδο Συρίας στην Μεγάλη Οδό του Πέρα (Suriye Pasajı, İstiklal Caddesi, Beyoğlu) και πρόσφατα μεταφέρθηκαν στα βοηθητικά κτήρια στον προαύλιο χώρο της ανακαινισμένης εκκλησίας των Εισοδίων της Θεοτόκου στο Πέρα.

Εν κατακλείδι, η «Απογευματινή» και η «Ηχώ», οι δύο εφημερίδες που εκδίδονται σήμερα στην Κωνσταντινούπολη, αποτελούν πολιτιστική ικμάδα της Ρωμιοσύνης και αναπόσπαστο συστατικό της ελληνικής κοινότητας της Κωνσταντινούπολης. Δίνουν άνισο αγώνα για να διατηρήσουν ζωντανό τον ελληνόγλωσση Τύπο και την μακρά παράδοση της ελληνικής δημοσιογραφίας στην Κωνσταντινούπολη. Στο μεταξύ, η εγκατάσταση στην Πολη του γεννημένου στην Αθήνα Μηνά Βασιλειάδη, όπως και των νεαρών Ελλαδιτών που απασχολούνται τα τελευταία χρόνια στην «Ηχώ» (η οποία γιόρτασε πρόσφατα τα 40 χρόνια έκδοσης της και στην οποία προτίθεμαι να αναφερθώ εκτενέστερα σε προσεχές άρθρο μου) δείχνει ότι η δημοσιογραφία είναι ένας χώρος που προσελκύει νέους από την Ελλάδα, ενισχύοντας με νέο αίμα και ποιοτικά στοιχεία την δημογραφικά πάσχουσα από ελληνική κοινότητα.

*Πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα των Αθηνών “ΕΣΤΙΑ”