44χρόνια από την μάχη στην διάβαση Πέλλα Πάϊς –Συγχαρί.

Συμπληρώνονται σήμερα, μνήμη του Αγίου Θερίσσου Επισκόπου Καρπασίας, 44 χρόνια από την άνιση μάχη με τους Τούρκους εισβολείς της 181η Μοίρας Πεδινού Πυροβολικού( Μ.Π.Π) , στην διάβαση Πέλλα Πάϊς -Συγχαρί στην οροσειρά του Πενταδακτύλου, και την ηρωϊκή θυσία του εξ Ελλάδος διοικητή της τότε αντισυνταγματάρχη, Στυλιανού Καλμπουρτζή, και πολλών ανδρών του.
Ο φίλος Χρήστος (Τάκης) Βοσκού από την Καρπασία κάθε χρόνο τέτοια μέρα τιμά τον Άγιο Θέρισσο, γιατί διασώθηκε από την μάχη.
Η μνήμη των θυσιασθέντων στην μάχη θα τιμηθεί στις 19:00 σήμερα σε τελετή στο στρατόπεδο της 181 ΜΠΠ, η οποία είναι μια από τις πλέον ιστορικές της Εθνικής Φρουράς. Ωστόσο, είναι ανησυχητικές, αν αληθεύουν, οι πληροφορίες ότι κάποιοι αρμόδιοι στο πλαίσιο κάποιων «διαρθρωτικών αλλαγών» μεθοδεύουν την κατάργηση της 181ΜΠΠ, η οποία δημιουργήθηκε το 1964. Τυχόν κατάργηση της 181ΜΠΠ θα είναι νέο έγκλημα- και μάλιστα από το κυπριακό κράτος – κατά των πεσόντων και αγνοουμένων της και ιεροσυλία!

Στα δραματικά γεγονότα και τη θυσία της 181 Μ.Π.Π. αναφέρεται το ντοκιμαντέρ «Το Βουνό της Σιωπής» (2009). Την γενική επιμέλεια, ιστορική έρευνα και σκηνοθεσία έκανε η δημοσιογράφος του ΡΙΚ, Αίμιλη Μιχαήλ, και το οικονομικό κόστος κάλυψε ο Παγκύπριος Σύνδεσμος Εφέδρων Πυροβολικού. Μεταφέρω στοιχεία από το ντοκιμαντέρ:
«Τον Ιούλιο του 1974 η 181 Μοίρα Πεδινού Πυροβολικού με Διοικητή τον Αντισυνταγματάρχη Πυροβολικού Στυλιανό Καλμπουρτζή έδρευε στο στρατόπεδο Ιωάννη Στυλιανού στο χωριό Τρίκωμο της επαρχίας Αμμοχώστου. Η Μοίρα διέθετε 12 πυροβόλα των 25 λιβρών Αγγλικής προελεύσεως ενταγμένα σε τρεις πυροβολαρχίες των τεσσάρων πυροβόλων η κάθε μια.
Την 20η Ιουλίου 1974, με την εκδήλωση της Τουρκικής Εισβολής, η Μοίρα, εκτός της Γ’ Πυροβολαρχίας, είχε κινηθεί από το στρατόπεδο της στο Τρίκωμο και μέσω του νέου δρόμου Λευκωσίας – Αμμοχώστου και είχε αναπτυχθεί στον χώρο τάξεως της στη περιοχή Ασιεντρούσα της διάβασης Μπέλλα Παϊς, 2,5 χλμ περίπου βορειοδυτικά του χωριού Συγχαρί στον Ανατολικό Πενταδάκτυλο.
Η Γ’ Πυροβολαρχία της Μοίρας είχε παραμείνει στη περιοχή παρά το χωριό Στύλλοι της Αμμοχώστου και ανέλαβε αποστολή άμεσης υποστήριξης της Ι ΑΤΔ, Κατά τη πρώτη φάση της Τουρκικής Εισβολής είχε εκτελέσει βολές κατά του Τουρκικού Τομέα της πόλεως της Αμμοχώστου από τη περιοχή του χωριού Στύλλοι.
Κατά τη διαδρομή της προς το χώρο τάξεως της, έξω από το χωριό Συγχαρί, η Μοίρα αποτέλεσε στόχο της Τουρκικής Αεροπορίας με αποτέλεσμα να έχει τούς δύο πρώτους νεκρούς της, τον Γιαννή Στυλλή από το Τρίκωμο γιο του ήρωα της Ε.Ο.Κ.Α. Γιαννή Στυλλή από τον οποίο πήρε το όνομα και το στρατόπεδο της, και τον Τάσο Αναστασίου.
Στη περιοχή τάξης της η Μοίρα είχε θέσει υπό διοίκηση της την 191 Πυροβολαρχία Ορεινού Πυροβολικού, που έδρευε τότε στη περιοχή Προφήτη Ηλία και διέθετε ορειβατικά πυροβόλα Μ1Α1 των 75 χιλιοστών και αποτέλεσαν μαζί ομάδα Μοίρας.
Ο τομέας ευθύνης της ομάδας Μοίρα εκτεινόταν από τη περιοχή του Τ/Κ χωριού Αγύρτα νοτιοδυτικά μέχρι το Τ/Κ χωριό Τέμπλος βορειοδυτικά.
Από το χώρο τάξεως της η Μοίρα υποστήριζε με τα πυρά της τις ηρωικές προσπάθειες της 32 Μοίρας Καταδρομών και του 399 Τάγματος Πεζικού στις περιοχές Άσπρη Μούττης, Αγύρτας, Αγίου Ιλαρίωνα, και Δυτικής Αλωνάγρας καθώς και τον αγώνα του 3ου Τ.Σ. εναντίον του προγεφυρώματος και του θύλακα Κιόνελι-Αγύρτας. Η Μοίρα επίσης εκτελούσε αποστολή άμεσης υποστήριξης του 361 Τ.Π. στη περιοχή του Ανατολικού Πενταδακτύλου και με τις ακριβείς βολές της, δημιούργησε προϋποθέσεις επιτυχημένων ενεργειών για το Τάγμα καθώς και για τις άλλες υποστηριζόμενες Μονάδες κατά τη πρώτη ημέρα των επιχειρήσεων.
Από υπάρχουσες μαρτυρίες τα πυρά της Μοίρας προκάλεσαν εξοντωτικές καταστροφές και κόλαση πυρός στις γραμμές των Τουρκικών Δυνάμεων στη περιοχή.
Με τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός στις 16.00 της 22/07/74, η Μοίρα παρέμεινε ταγμένη στη περιοχή Ασιεντρούσα στη διάβαση του Μπέλλα-Παΐς.
Μετά τη κατάπαυση του πυρός, οι Τουρκικές δυνάμεις συνέχιζαν να ενεργούν επιθετικά σε όλα τα μέτωπα στο προγεφύρωμα που είχαν δημιουργήσει και κυρίως στον ανατολικό Πενταδάκτυλο, όπου αμυνόταν η 32 Μ.Κ. και το 399 Τ.Π. με αποτέλεσμα οι μονάδες αυτές να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους και να μετακινηθούν ανατολικότερα.
Αμέσως μετά την απαγκίστρωση των τμημάτων της Εθνικής Φρουράς από τη περιοχή, Τουρκικό τάγμα πεζικού και τμήματα Τ/Κ καταδρομέων κατέλαβαν το ύψωμα Αλωνάγρα και είχαν βρεθεί σε οπτική επαφή με τις θέσεις τάξεως της Μοίρας και απειλούσαν με αποκοπή το δρομολόγιο Συγχαρί – Μπέλλα Παϊς κοντά στη διασταύρωση με το δρομολόγιο προς Κάτω Δίκωμο.
Αργά το απόγευμα οι Αξιωματικοί της 181 Μ.Π.Π. διαπίστωσαν ότι η Μοίρα παρέμεινε πλήρως ακάλυπτη απέναντι στα Τούρκικα τμήματα που κινούνταν στη περιοχή. Τότε αποφασίστηκε η αποστολή σήματος στο Γ.Ε.Ε.Φ. με το οποίο η Μοίρα ζητούσε έγκριση για να εγκαταλείψει άμεσα την προωθημένη και ακάλυπτη θέση της. Με τη λήψη του σήματος το Γ.Ε.Ε.Φ. έστειλε στη περιοχή το πρωί της 23/7/1974 το Διοικητή Πυροβολικού Γ.Ε.Ε.Φ. Συνταγματάρχη Πούλλο Γεώργιο για να ενημερωθεί για τη κατάσταση και ταυτόχρονα να δώσει διαταγές για τις ενέργειες της Μοίρας.
Ο Σχης Πούλλος στη πορεία του προς τη θέση που ήταν ταγμένη η 181 Μ.Π.Π. πέρασε από το Σταθμό Διοικήσεως του 361 Τ.Π., που βρισκόταν πίσω από τη θέση της 181 Μ.Π.Π. και συνάντησε τον Διοικητή του τάγματος Αντισυνταγματάρχη ( ΠΖ ) Χάντζο Δημήτριο. Ο Ανχης Χάντζος αφού ενημέρωσε το Σχη Πούλλο για τη κατάσταση στη περιοχή του σύστησε να διατάξει την άμεση και χωρίς χρονοτριβή υποχώρηση της 181 Μ.Π.Π. και την τάξη της σε ασφαλέστερη θέση για να αποφευχθεί η προσβολή και καταστροφή της από τις Τούρκικες δυνάμεις. Αμέσως ο Σχης Πούλλος πήγε στις θέσεις της 181 Μ.Π.Π. και συνάντησε τον Διοικητή της Μοίρας Ανχη (ΠΒ) Καλπουρτζή Στυλιανό ο οποίος του ζήτησε να διατάξει την αναδίπλωση της Μοίρας εξηγώντας του, τους κινδύνους που εγκυμονούσε η ακάλυπτη παρουσία της στη περιοχή.
Ο Σχης Πούλλος αρνήθηκε λέγοντας ότι « το Πυροβολικό ουδέποτε υποχωρεί και ότι αν χρειαστεί, οι πυροβολητές της 181 Μ.Π.Π. θα πέσετε μέχρι το τελευταίο όπως οι πυροβολητές του Κοσκινά στη Πτολεμαίδα το 1912 » ( Ο Υπολοχαγός Κοσκινάς και οι πυροβολητές του έπεσαν όλοι επί των πυροβόλων τους στη Μάχη της Πτολεμαίδας το 1912, όταν είχαν προσβληθεί από Τούρκικο Πεζικό).
Μετά την αποχώρηση του Σχη Πούλλου και περί την 12:00 παρατηρήθηκε κίνηση Τουρκικών Δυνάμεων, τάγματος πεζικού και Τ/Κ καταδρομέων προς τη διασταύρωση του δρόμου προς Συγχαρί με το δρόμο προς Κάτω Δίκωμο.
Στρατιώτες της Μοίρας δέχτηκαν πυρά από μεγάλη απόσταση από τις Τούρκικες Δυνάμεις. Η κατάληψη της διασταύρωσης και του μόνου δρομολογίου διαφυγής είχε ήδη ολοκληρωθεί. Το τραγικό τέλος που θα επακολουθούσε είχε προδιαγραφεί.
Περί την 14:00 ώρα είχε εγκριθεί από το ΓΕΕΦ και η μετακίνηση της Μοίρας σε ασφαλέστερη περιοχή. Ήταν ήδη πολύ αργά. Η διαφυγή της Μοίρας προς Συγχαρί ήταν πλέον αδύνατη.
Ο Διοικητής της Μοίρας μετά από πίεση των αξιωματικών της Μοίρας καθώς και της 191 Π.Ο.Π. ( Πυροβολαρχία Ορεινού Πυροβολικού ) που δρούσε υπό τη Διοίκηση της 181 Μ.Π.Π. και έγκριση από τη Διοίκηση Πυροβολικού ΓΕΕΦ, αποφάσισε να μετακινήσει τη Μοίρα ανατολικότερα και σε πιο ασφαλισμένη θέση. Το δρομολόγιο όμως που είχε επιλεγεί μετά από συμβουλή καταδρομέων της 32 Μ.Κ. που γνώριζαν τη περιοχή αποδείχτηκε μετά από αναγνώριση που εκτέλεσε ο Διοικητής της Μοίρας, αδιέξοδο για το μεγάλο όγκο της φάλαγγας που αποτελούσε τη Μοίρα. Τότε αποφασίστηκε και εγκρίθηκε από τη Διοίκηση Πυροβολικού η κίνηση της Μοίρας προς Συγχαρί.
Με την προσέγγιση της φάλαγγας στη διασταύρωση του δρόμου προς Κάτω Δίκωμο και Συγχαρί, η Μοίρα προσβλήθηκε από τα Τούρκικα τμήματα που είχαν στο μεταξύ οργανώσει ενέδρα βάλλοντας προς τη Μοίρα με πυκνά πυρά πεζικού και κυρίως με βλήματα όλμων και βαριά πολυβόλα με αποτέλεσμα η Μοίρα να ακινητοποιηθεί και να καταστραφεί και μεγάλος αριθμός Αξιωματικών και στρατιωτών να σφαγιαστούν.
Μετά τη προσβολή της Μοίρας ακολούθησε σκληρή και άνιση μάχη εκ του συστάδην πρωτοφανής σε αγριότητα για δύο περίπου ώρες με τους πυροβολητές της 181 Μ.Π.Π. και της 191 Π.Ο.Π. να αρνούνται να εγκαταλείψουν τα πυροβόλα τους και να πέφτουν νεκροί πάνω σε αυτά.
Μαρτυρίες αναφέρουν την υπεράνθρωπη προσπάθεια που κατέβαλε τις κρίσιμες εκείνες ώρες ο ήρωας Διοικητής της Μοίρα Αντισυνταγματάρχης Καλμπουρτζής Στυλιανός εκθέτοντας τον εαυτό του σε θανάσιμο κίνδυνο βάλλοντας μόνος από προωθημένη θέση για να καλύψει την ασφαλή αποχώρηση των “παιδιών του” όπως αποκαλούσε τους στρατιώτες του.
Στην Ελληνική Ιστορία δεν υπάρχει παρόμοιο παράδειγμα αυτοθυσίας όπου πυροβολητές, να δίνουν μάχη εναντίον τάγματος πεζικού και ειδικών δυνάμεων, να μην εγκαταλείπουν τα πυροβόλα τους και να προτιμούν να πεθάνουν πάνω σε αυτά, εκτός από τη περίπτωση της πυροβολαρχίας του Υπολοχαγού Κοσκινά στη μάχη της Πτολεμαΐδας το 1912.
Η Μοίρα μέτρησε 37 Αγνοούμενους ( 34 της 181 Μ.Π.Π. και 3 της 191 Π.Ο.Π. ) μεταξύ των οποίων ήταν για 41 περίπου χρόνια και ο Διοικητής της Αντισυνταγματάρχης (ΠΒ) Καλμπουρτζής Στυλιανός ο οποίος επέδειξε σπάνια χαρίσματα πίστεως στον όρκο και το καθήκον του «Ου καταισχύνω όπλα τα ιερά», ανδρείας, ηρωισμού, πατριωτισμού και αυτοθυσίας. Είτε ζουν είτε πέθαναν είναι όλοι τους Αθάνατοι. Αυτοί οι Άνδρες αποτελούσαν την 181 Μ.Π.Π. και έδωσαν με τη Θυσία τους ένα λαμπρό παράδειγμα προς μίμηση στις νεώτερες γενιές.
Η Θυσία της Μοίρας αποτελεί μια ακόμα χρυσή σελίδα Δόξας στην Ιστορία της Κύπρου και ένα Στίγμα Ντροπής και Ανανδρίας για το Τουρκικό Στρατό ο οποίος σε χρόνο ανακωχής εξόντωσε την 181 Μ.Π.Π.».

Ο Στυλιανός Καλμπουρτζής

Η τύχη του Καλμπουρτζή αγνοείτο από τις 23 Ιουλίου 1974. Στα μέσα της δεκαετίας του 1980 ένας Τουρκοκύπριος παρέδωσε στην ΔΕΑ το περίστροφο του και την βέρα του γάμου του. Πριν ενάμιση χρόνο, όπως είχα γράψει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, βρέθηκαν και τυποποιήθηκαν περίπου 8-10 οστά του, τα οποία προσεχώς αναμένεται να παραλάβουν οι κόρες του, η Μαρία και η Αφροδίτη για να τα κηδεύσουν.
Τα οστά είχαν βρεθεί σε χώρο ταφής στην περιοχή της μάχης στην διάβαση Πέλλα Πάϊς -Συγχαρί, στην οροσειρά του Πενταδακτύλου, στο πλαίσιο εκταφών της ΔΕΑ. Στον συγκεκριμένο χώρο βρέθηκαν 22 με 25 οστά, διότι –κατά τους αρχαιολόγους της ΔΕΑ- η ταφή ήταν επιφανειακή και πολλά οστά μπορεί να παρασύρθηκαν στην πάροδο του χρόνου από βροχές και από εκσκαφείς , όταν στην περιοχή δημιουργήθηκε πευκοδάσος. Οι αρχαιολόγοι εκτιμούν ότι στο συγκεκριμένο σημείο τάφηκε ακόμη ένα άτομο, πιθανόν Ελληνοκύπριος έφεδρος αξιωματικός.
Στις 11 Απριλίου 2011 ο τέως πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας , Κάρολος Παπούλιας , απένειμε , μετά θάνατον , στον Στυλιανό Καλμπουρτζή τον βαθμό του αντιστράτηγου κατά την διάρκεια της τελετής των αποκαλυπτηρίων προτομής του στην Σχολή Πυροβολικού στο Μεγάλο Πεύκο. Στην Κύπρο το στρατόπεδο της διοίκησης Πυροβολικού της Εθνικής Φρουράς φέρει το όνομα του Στυλιανού Καλμπουρτζή και υπάρχει και σε αυτό προτομή του, φιλοτεχνημένη από τον Κύπριο γλύπτη, Γιώργο Μαυρογέννη.

Η κόρη του Καλμπουρτζή, Μαρία, πρόεδρος της Πανελλήνιας Επιτροπής Συγγενών Αγνοουμένων

Ο Στυλιανός Καλμπουρτζής, με καταγωγή από την Ανατολική Θράκη, γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 31 Ιανουαρίου 1921. Το 1945, σε ηλικία 24 ετών, κατετάγη στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις για τριετή εθελοντική υπηρεσία. Τον Ιανουάριο 1947 προήχθη στο βαθμό του Λοχία και τον Αύγουστο του ίδιου χρόνου προάχθηκε επ ‘ ανδραγαθία στο βαθμό του επιλοχία και του απονεμήθηκε το Πολεμικό Μετάλλιο Ανδρείας. Τον Μάρτιο του 1949 εισήχθη στη Στρατιωτική Σχολή Ευελπίδων, από την οποία αποφοίτησε το 1950 και κατατάγηκε στο Πεζικό. Την 1η Δεκεμβρίου 1958 μετατάχθηκε στο Πυροβολικό.

Το 1963 προήχθη κατ’ εκλογή στο βαθμό του ταγματάρχη και τρία χρόνια αργότερα προάχθηκε κατ’ εκλογή στο βαθμό του αντισυνταγματάρχη. Τον Αύγουστο του 1973 μετατέθηκε στη Κύπρο και ανέλαβε διοικητής της 181 Μ.Π.Π. η οποία είχε την έδρα της στο χωρίο Τρίκωμο της επαρχίας Αμμοχώστου.
Α. ΒΙΚΕΤΟΣ

ΣΗΜ:  1.Σύμφωνα με τον φίλο Βάσο Χρήστου από την Κερύνεια, που το 1974 σε ηλικία 17 χρονών συνελήφθη αιχμάλωτος και έταξε σκοπό της  ζωής του την εθελοντική προσφορά για την διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων, όλοι  οι αγνοούμενοι της 181ΜΠΠ και 191ΠΟΠ στην διάβαση Πέλλα Παϊς –Συγχαρί- Δικώμου ήταν 37 .
Έχουν βρεθεί και ταυτοποιηθεί τα οστά εικοσιτεσσάρων και υπολείπονται ακόμη δεκατριών . Ο Βάσος υπολογίζει να υπάρχουν ακόμη δυο ομαδικοί τάφοι με περίπου 15 νεκρούς.
Επίσης, στο ύψωμα της Αλωνάγρας, που είναι ποιό πάνω προς Άσπρη Μούττη, έπεσε και αγνοείται ο εξ Ελλάδος λοχαγός Παπαλαμπρίδης του 399ΤΠ.

ΣΗΜ : 2 Ο κ. Νίκος Κουζούπης,  πυροβολητής της 191 ΠΟΠ έγραψε στις 23/7/16: “Είναι μήπως τυχαίο ότι οι επιζώντες Υπολοχαγοί και ο Υποδιοικητής της 181 ΜΠΠ για τόσα χρόνια τηρούν σιγή ιχθύος?….”.