150 χρόνια Τόμας Μαν: Ένας μάγος της γλώσσας

Τα παιδιά του τον έλεγαν «μάγο», οι αναγνώστες του «ταχυδακτυλουργό της γλώσσας». Με μυθιστορήματα, όπως «Οι Μπούντενμπροκ», το «Μαγικό βουνό», «Θάνατος στη Βενετία» ή «Δόκτωρ Φάουστους» ο Τόμας Μαν πέρασε στην παγκόσμια λογοτεχνία και έγινε ο σημαντικότερος γερμανόφωνος συγγραφέας του 20ού αιώνα, στα ελληνικά γνωστός από τις μεταφράσεις του Θόδωρου Παρασκευόπουλου και του Βασίλη Τσαλή, του Γιάννη Κοιλή και παλιότερα της Τούλας Σιετή. Το 1929 τιμήθηκε με το Νομπέλ Λογοτεχνίας, μια τετραετία σχεδόν αργότερα υποχρεώθηκε να εγκαταλείψει τη ναζιστική Γερμανία. Από την αμερικανική εξορία απευθυνόταν μέσω των βραχέων κυμάτων στους ακροατές στη Γερμανία ορθώνοντας το ανάστημά του απέναντι στον Αδόλφο Χίτλερ. (ΕΠΑΝΩ:  Ο συγγραφέας Τόμας Μαν στις ΗΠΑ το 1947Εικόνα: dpa/picture-alliance)

Φέτος ολοκληρώνονται 150 χρόνια από τη γέννηση του «ηγεμόνα της αστικής λογοτεχνίας», όπως τον είχε αποκαλέσει ο περίφημος λογοτεχνικός κριτικός Μαρσέλ Ράιχ-Ρανίτσκι, και στη Γερμανία ετοιμάζονται πολλές εκδηλώσεις, όχι μόνο στη γενέτειρά του Λυβέκη, αλλά και στους υπόλοιπους σταθμούς της ζωής του, στο Μόναχο, τη Ζυρίχη και το Λος Άντζελες, αλλά και στη Νίντα της Λιθουανίας στις ακτές της Βαλτικής, όπου είχε χτίσει τη θερινή του έπαυλη. Οι εκδόσεις Φίσερ κυκλοφορούν φέτος σε εκδόσεις τσέπης τα σημαντικότερα έργα του Τόμας Μαν με νέα επίμετρα, ενώ στη ζωή και το έργο του είναι αφιερωμένα πολλά νέα βιβλία και μελέτες.

Αγναντεύοντας τη λιμνοθάλασσα

Ο Τόμας Μαν γεννήθηκε στις 6 Ιουνίου 1875, ήταν γιος ανώτερου υπαλλήλου στον δήμο της Λυβέκης, της πάλαι ποτέ πρωτεύουσας της πανίσχυρης Χανσεατικής Ένωσης. Ο πατέρας πέθανε νωρίς, η οικογένεια μετακόμισε το 1891 κιόλας στο Μόναχο, αλλά Ο Τόμας Μαν έμεινε πιστός στην πόλη που γεννήθηκε, όπως βλέπουμε από τα διάσπαρτα ίχνη της στο έργο του. Φέτος στις 6 Ιουνίου λοιπόν στη Λυβέκη θα γίνει η μεγάλη τελετή για τον Μαν, ενώ το παλιό Σπίτι των Μπούντενμπροκ, ίδρυμα σήμερα, εκεί όπου έζησαν οι παππούδες του συγγραφέα και που παίζει κεντρικό ρόλο στο ομώνυμο οικογενειακό του έπος, εγκαινιάζει σε γειτονικό μουσείο λόγω επισκευών την έκθεση: «Η εποχή μου. Ο Τόμας Μαν και η δημοκρατία».

Λίγες εβδομάδες μετά και 700 χιλιόμετρα μακριά ξεκινά διεθνές φεστιβάλ Τόμας Μαν στο ανακαινισμένο εξοχικό του στη Νίντα της Λιθουανίας. Εκεί, σε μια στενή λωρίδα γης που μπαίνει στη λιμνοθάλασσα, σε μια περιοχή γεμάτη αμμόλοφους που την έλεγαν κάποτε «Σαχάρα του Βορρά», ο Τόμας Μαν είχε χτίσει με το έπαθλο του Νομπέλ τη θερινή του ξύλινη έπαυλη κι από τον πρώτο όροφο, όπου ήταν το γραφείο του, αγνάντευε τη λιμνοθάλασσα. Μόνο για τρία καλοκαίρια. Μετά την άνοδο των Εθνικοσοσιαλιστών στην εξουσία το 1933 οι δρόμοι έκλεισαν.

Μέχρι τότε η κύρια κατοικία του Τόμας Μαν ήταν στο Μόναχο, όπου έζησε σχεδόν σαράντα χρόνια. Εκεί γνώρισε τη γυναίκα του Κάτια κι εκεί γεννήθηκαν τα έξη παιδιά τους. Εκδηλώσεις θα γίνουν και στο Μόναχο, ανάμεσά τους και η παρουσίαση στα μέσα Μαΐου του βιβλίου «Αγαπητή δεσποινίς Χερτς». Πρόκειται για την αδημοσίευτη μέχρι σήμερα αλληλογραφία του Μαν με τη βιβλιοθηκονόμο Ίντα Χερτς που είχε αναλάβει να οργανώσει και τη δική του βιβλιοθήκη. Η βίλα όπου ζούσε η οικογένεια Μαν και που αναγκάστηκε να εγκαταλείψει το 1933 καταστράφηκε στον πόλεμο. 

Το λευκό σπίτι της εξορίας

Αυτό που αντίθετα διατηρήθηκε μέχρι σήμερα και φιλοξενεί κάθε χρόνο υποτρόφους είναι το «λευκό σπίτι της εξορίας», όπως το χαρακτήρισε σε βιβλίο του ένας από τους εγγονούς του Μαν,μια κάτασπρη βίλα ανάμεσα στους φοίνικες στα περίχωρα του Λος Άντζελες, όπου ο Τόμας Μαν έζησε ως φυγάς από τη Γερμανία επί μια δεκαετία, εννιά χρονικές ζώνες μακριά από τη Λυβέκη και το Μόναχο. Τα πρώτα χρόνια της εξορίας ο Τόμας Μαν τα πέρασε σημειωτέον έξω από τη Ζυρίχη. Το 1938 μετοίκησε στις ΗΠΑ, όπου δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πρίνστον. Αργότερα εγκαταστάθηκε στη Δυτική Ακτή και το 1942 στη λευκή βίλα στο Pacific Palisades.

Η εποχή αυτή στην Καλιφόρνια είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ραδιοφωνικές εκπομπές του Τόμας Μαν με τίτλο «Γερμανοί ακροαταί!» που ηχογραφούσε εκεί και στη συνέχεια το BBC τις εξέπεμπε από το Λονδίνο προς τη ναζιστική Γερμανία. Αυτές οι εκπομπές δημοσιεύονται στα τέλη Ιανουαρίου σε βιβλίο από τις εκδόσεις Φίσερ. Σ’ αυτές τις ραδιοφωνικές παρεμβάσεις ο Τόμας Μαν δεν άφηνε καμιά αμφιβολία για τις ευθύνες της Γερμανίας και του γερμανικού λαού για τα εγκλήματα του ναζιστικού καθεστώτος. Στην πατρίδα όμως δεν έτειναν όλοι ευήκοον ους στην έντιμη αυτή γερμανική φωνή από το εξωτερικό, πολλοί δεν του το συγχώρησαν, ο Τόμας Μαν δημιούργησε εχθρούς. Έτσι, όταν το 1952 επέστρεψε στην Ευρώπη, προτίμησε να εγκατασταθεί στην Ελβετία, όπου και πέθανε το 1955 σε νοσοκομείο της Ζυρίχης.

Κλείνοντας να αναφέρουμε δυο μόνο από τις φετινές σχετικές εκδόσεις. Μια ανθολογία με τίτλο «Με τον Τόμας Μαν στη θάλασσα», μια επιλογή των ωραιότερων κειμένων του συγγραφέα για τη θάλασσα από τον γνωστό ηθοποιό Ούλριχ Τουκούρ. Αλλά και το βιβλιαράκι «Ημερολόγιο με τον Τόμας Μαν», στο οποίο ο φιλόλογος Φέλιξ Λίντνερ επιλέγει για κάθε μέρα του χρόνου μια πρόταση από τα ημερολόγια, τα προσωπικά κείμενα του μεγάλου Τόμας Μαν.

*Πηγή: DW Επιμέλεια: Σπύρος Μοσκόβου