13 σημεία του Μακαρίου και «Πού οι Ελληνοκύπριοι δεν λένε την αλήθεια»

Του KIZILYÜREK Niyazi*

Ο Αλέκος Ζήνωνος, πρέσβης ε.τ. και πρώην Γενικός Διευθυντής του ΥΠΕΞ, έγραψε στην εφημερίδα “Πολίτης” στις 30 Οκτωβρίου 2022 ένα σημαντικό άρθρο με τίτλο “Γιατί ο Μακάριος κατάγγειλε τα 13 σημεία το 1963;” “Πού ώς Ελληνοκύπριοι δεν λέμε την αλήθεια;”.

Ο κ. Ζήνωνος καταπιάνεται με την πρωτοβουλία του Μακαρίου για συνταγματική αλλαγή το Νοέμβριο του 1963 και μάλιστα σε μια τολμηρή διαπίστωση θέλει να εξετάσει «πού δεν λένε την αλήθεια οι Ελληνοκύπριοι».

Ο συνταξιούχος διπλωμάτης ξεκινά το άρθρο του με τη συνέντευξη που έδωσε ο Μακάριος στον Κώστα Χατζηαργύρη της εφημερίδας Φιλελεύθερος στις 6-7 Αυγούστου 1963. Σε αυτή τη συνέντευξη, ο Μακάριος δήλωνει ξεκάθαρα ότι: «Η αναθεώρησις των Συμφωνιών και του Συντάγματος θα επιδιωχθεί έστω και δια μονόπλευρων εν ανάγκη πρωτοβουλιών και μέτρων υπό της κυπριακής ηγεσίας». 

Ο κ. Ζήνωνος, πολύ ορθά, διαπιστώνει ότι η στάση του Μακαρίου να προχωρήσει ακόμα και μονόπλευρα στην αναθεώρηση του Συντάγματος «προκαλεί εύλογα απορίες». Ιδιαίτερα αν λάβει κανείς υπόψη ότι τόσο η Τουρκική όσο και οι ελληνικές κυβερνήσεις προειδοποίησαν τον Μακάριο να μην προχωρήσει σε μονομερή αλλαγή του συντάγματος. Όπως πολύ σωστά γράφει ο  Αλέκος Ζήνωνος, κατά την επίσκεψη του Μακαρίου στην Άγκυρα τον Νοέμβριο του 1962, ο τότε πρωθυπουργός Ισμέτ Ινονού προειδοποίησε τον Αρχιεπίσκοπο να μην επιχειρήσει να αλλάξει το σύνταγμα.

Ομοίως, οι ελληνικές κυβερνήσεις (ο πρωθυπουργός Καραμανλής και ο πρωθυπουργός Πιπινέλης) ενημέρωσαν επανειλημμένα τον Μακάριο ότι ήταν αντίθετες με μονομερείς αλλαγές στο σύνταγμα.

Μάλιστα, στις 19 Απριλίου του 1963, ο ΥΠΕΞ της Ελλάδας Αβέρωφ, προειδοποίησε τον Μακάριο με σχετική επιστολή σε αυστηρό ύφος, ότι η Ελλάδα θα διαχώριζε δημόσια τη θέση της εάν ο κύπριος πρόεδρος προχωρούσε σε μονομερή κατάργηση των Συμφωνιών Ζυρίχης Λονδίνου ή μέρους αυτών.

Ο ίδιος ο Καραμανλής παρότρυνε τον τότε πρέσβη της Κυπριακής Δημοκρατίας Κρανιδιώτη να συμβουλεύσει τον Μακάριο «να μην φθάσει στα άκρα. Το Κυπριακό αργά ή γρήγορα θα λυθεί και η Κύπρος θα ενωθεί με την Ελλάδα. Όλα όμως είναι ζήτημα χειρισμού και επικαίρου ενέργειας. Επί του παρόντος οι διεθνείς συνθήκες είναι ακόμα δυσμενείς. Παρακαλώ τον Μακαριότατο να εξεύρει ειρηνικόν τρόπον λύσεως της κρίσεως».

Στο άρθρο του κ. Ζήνωνος, αναφέρεται επίσης, ότι η κυβέρνηση Καραμανλή είχε ζητήσει ακόμη και τη βοήθεια του Λονδίνου για να «συγκρατήσει» τον Μακάριο. Παρ’ όλα αυτά, ο Μακάριος εκμεταλλεύτηκε το κυβερνητικό κενό στην Ελλάδα και στις 30 Νοέμβριου του 1963 υπέβαλε στην τουρκική πλευρά την πρόταση τροποποίησης των 13 άρθρων του Συντάγματος.

Μετά από χρόνια, ο ίδιος ο πρέσβης Ζήνωνος έθεσε το ερώτημα στους στενούς συνεργάτες του Μακαρίου Τάσσο Παπαδόπουλο, Σπύρο Κυπριανού και Στέλλα Σουλιώτη, γιατί προχώρησε ο Μακάριος με την συνταγματική αλλαγή παρόλο που γνώριζε την αντίθεση των Τούρκων.

Πήρε την περίεργη απάντηση «νομίζαμε ότι μπλόφαραν»…

Ο Μακάριος δεν ήθελε μόνο να τροποποιήσει το Σύνταγμα, αλλά και να απαλλαγεί από τις Συμφωνίες Εγγυήσεων και Συμμαχίας. Πρότεινε μάλιστα να τερματιστεί το στάτους της Ελλάδας και της Τουρκίας ως εγγυήτριες δυνάμεις και να παραμείνει μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο ως εγγυήτρια χώρα . Μάλιστα, τον Μάιο του 1963 έστειλε τον υπουργό Εξωτερικών Σπύρο Κυπριανού στο Λονδίνο για να προωθήσει αυτή τη θέση. Ο Βρετανός ΥΠΕΞ Ντάγκλας-Χόουμ δήλωσε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα μπορούσε να διαταράξει τις σχέσεις του με την Τουρκία και την Ελλάδα και ότι η χώρα του «δεν θα ήθελε να φανεί ότι συμμετέχει σε μια τέτοια συνωμοσία».

Ο Σπύρος Κυπριανού έκανε την ίδια πρόταση στον Αμερικανό ομόλογό του Ντίν Ράσκ. Στις 18 Δεκεμβρίου 1963, ο Κυπριανού έλεγε στον αμερικανό ομόλογό του ότι δεν υπάρχει λόγος για τα εγγυητικά δικαιώματα της Τουρκίας και της Ελλάδας, ότι η ανεξάρτητη Κύπρος ήταν μέλος της Βρετανικής Κοινοπολιτείας και ότι θα ήταν αρκετό να παραμείνει μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο ως εγγυήτρια χώρα.

Ο Ντίν Ράσκ, από την πλευρά του, απάντησε ότι όποιες συνταγματικές αλλαγές θα έπρεπε να  γίνουν με τη συγκατάθεση της τουρκικής πλευράς, αλλιώς θα επικρατούσε χάος. Ο κ. Κυπριανού επέμενε. Τόνιζε ότι η ανεξαρτησία της Κύπρου πρέπει να είναι «μια πραγματική ανεξαρτησία», ότι οι Ελληνοκύπριοι αποτελούν το 82% του πληθυσμού και ότι «ο λαός της Κύπρου θα πρέπει να αποφασίσει μόνος του».

Αυτό δεν μπορούσε να γίνει αποδεκτό ούτε από τους Τουρκοκύπριους ούτε από την Τουρκία. Μάλιστα, ο Τούρκος ΥΠΕΞ  Φεριτούν Τζεμάλ Ερκίν δήλωσε στον Ντίν Ράσκ την 1η Οκτωβρίου 1963 ότι η Τουρκία ήταν ευαίσθητη στο θέμα της πολιτικής ισότητας και ότι μια Κυπριακή Δημοκρατία βασισμένη στην “αρχή της πλειοψηφίας” στο μυαλό των Ελληνοκυπρίων θα ισοδυναμούσε με  Ένωση.

Τα λόγια του Σπύρου Κυπριανού δικαιώνουν τον Τούρκο ΥΠΕΞ. Πρόδιδαν ξεκάθαρα τις ελληνοκυπριακές προθέσεις πίσω από την προσπάθεια για συνταγματική αλλαγή. Ο Μακάριος ήθελε να εφαρμόσει την αρχή της πλειοψηφίας, σύμφωνα με την οποία οι Ελληνοκύπριοι θα ήταν κυρίαρχοι της Κύπρου και οι Τουρκοκύπριοι μια απλή μειονότητα. Με άλλα λόγια, ο στόχος ήταν να τερματιστεί η πολιτική ισότητα των Τουρκοκυπρίων. Και όχι μόνο αυτό.  Η πρωτοβουλία για τροποποίηση του Συντάγματος, ήταν μέρος ενός ευρύτερου σχεδίου και ήταν το πρώτο βήμα προς την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα.

Συγκεκριμένα στο Σχέδιο Ακρίτας  αναφέρεται ότι η πρωτοβουλία του Μακαρίου για τροποίηση του Συντάγματος ήταν ένα από τα στάδια που θα έφερναν τον «αμετάκλητο στόχο» της Ένωσης. Το Σχέδιο προέβλεπε την πραγματοποίηση του στόχου της Ένωσης σε τέσσερα στάδια:

« α) Τροποποίησις αρνητικών στοιχείων των Συμφωνιών και παραλλήλως έμπρακτος ατόνισις των συμφωνιών εγγυήσεως και συμμαχίας. β) Κατόπιν της ως άνω ενεργείας η συνθήκη Εγγυήσεως (δικαίωμα επεμβάσεως) καθίσταται και νομικώς και ουσιαστικώς ανεφάρμοστος γ) Αποδεσμευομένης της Κύπρου (εκ των Συμφωνιών Εγγυήσεως και Συμμαχίας) εκ των περιορισμών διά την εξάσκησιν του δικαιώματος αυτοδιαθέσεως ο λαός θα δυνηθή ελευθέρως να εκφράση και εφαρμόση την επιθυμίαν του. δ) Νόμιμος αντιμετώπισις υπό δυνάμεων του κράτους (αστυνομίας ή ακόμη και φιλικών στρατιωτικών δυνάμεων) πάσης επεμβάσεως έσωθεν ή έξωθεν διότι τότε θα είμεθα πλήρως ανεξάρτητοι.

Άρα αι ενέργειαι από α) – δ) είναι απολύτως αναγκαίαι και κατά την ως άνω σειράν και κατά χρονικήν ακολουθίαν. Είναι επομένως προφανές ότι εάν ελπίζωμεν να έχωμεν οιανδήποτε

πιθανότητα επιτυχίας διεθνώς εις τας ως άνω ενεργείας δεν δυνάμεθα ούτε πρέπει να αποκαλύπτωμεν ή να διακηρύττωμεν τα διάφορα στάδια του αγώνος προτού συμπληρωθεί το προηγούμενον π.χ.εάν γίνεται αποδεκτόν ότι τα ως άνω 4 στάδια είναι αναγκαία πορεία τότε είναι αδιανόητον να ομιλούμεν διά τροποποίησιν (στάδιον α) εάν αποκαλυφθή το στάδιον δ. Διότι πώς είναι δυνατόν να επιδιώκης την τροποποίησιν αρνητικών στοιχείων, με επιχείρημα ότι η τροποποίησις είναι αναγκαία διά την λειτουργίαν του κράτους και των συμφωνιών.»

Η Ελληνοκυπριακή ηγεσία γνώριζε ότι οι ενέργειες για αναθεώρηση του Συντάγματος ήταν απορριπτέες και θα δημιουργούσαν διένεξη. Αυτός ήταν ο λόγος της δημιουργίας της οργάνωσης Ακρίτας, η οποία εκπαίδευσε χιλιάδες Ελληνοκύπριους σε οπλισμό. Από την άλλη, η Τουρκοκυπριακή ηγεσία, , έλπιζε μέσα από την ένταση να φτάσει στη διχοτόμηση, γι’ αυτό όπλιζε και εκπαίδευε τα μέλη της ΤΜΤ.

Τελικά ούτε η Ένωση, ούτε η Διχοτόμηση πραγματοποιήθηκαν….

Όμως η Κυπριακή διένεξη που ξεκίνησε το 1963 παραμένει άλυτη μέχρι σήμερα…

*Ο KIZILYÜREK Niyazi είναι μέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συντακτών τους.