12 μοναδικά έργα Τέχνης “ζωντανεύουν” με χρώματα τον ρόλο της μητέρας
Της Χριστίνας Τσατσαράγκου*
Γιορτή της μητέρας σήμερα και ναι, μπορεί πολλοί να μην πιστεύουν σε παγκόσμιες ημέρες και τέτοιου είδους τιμές, όμως, κακά τα ψέματα, η ημέρα αυτή έχει ιδιαίτερη χροιά. Η μορφή της μάνας, ο ζωογόνος και νευραλγικός ρόλος της δεν αφήνει κανέναν ασυγκίνητο.
Δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως αντίστοιχες εορτές προς τιμήν της μητρότητας γίνονταν ακόμη και στον αρχαίο κόσμο. Η μητέρα Γη ήταν για τους αρχαίους Έλληνες η προσωποποίηση της φύσης και μητέρα των πάντων, ενώ η Ρέα, λατρευόταν ως θεά της γης, της άγριας φύσης και της γονιμότητας. Σύμφωνα με τη ελληνική μυθολογία ήταν η πρώτη γυναίκα που γέννησε με τοκετό και μεγάλωσε με το μητρικό της γάλα τα παιδιά της.
Στο πέρασμα των αιώνων ο αρχετυπικός ρόλος της μητέρας ήταν πάντα το ίδιο κραταιός. Το μοτίβο της μητέρας-βρεφοκρατούσας είναι ίσως το πιο ανθεκτικό στον χρόνο και το πιο φορτισμένο συναισθηματικά. Γι΄αυτό και κατέχει κεντρική θέση στην παγκόσμια, αλλά και στη νεότερη ζωγραφική.
Εμείς ξεχωρίσαμε 12 σπουδαίους πίνακες ζωγραφικής που απεικονίζουν τη μορφή της μητέρας και παρουσιάζουμε την ιστορία τους…
Οι Τρεις Ηλικίες της Γυναίκας (Three Ages of Woman) – Gustav Klimt
Ο πίνακας του Gustav Klimt παρουσιάζει τρεις γυναίκες σε διαφορετικές φάσεις ηλικίας, συμβολίζοντας τον κύκλο της ζωής. Τον πίνακα αγόρασε το 1912 η Galleria Nazionale d’Arte Moderna της Ρώμης και είχε κερδίσει χρυσό μετάλλιο το 1911 στη Διεθνή Έκθεση επίσης στη Ρώμη.
Πρόκειται για έναν πίνακα υπόδειγμα της αλληγορίας και των συμβολισμών της ζωγραφικής του Klimt, ο οποίος συνέχισε να ζωγραφίζει τέτοια έργα μέχρι τον θάνατό του, το 1918.
Ένα κορίτσι στα προστατευτικά χέρια της μητέρας του και παραδίπλα μία άλλη … μητέρα, μεγαλύτερης ηλικίας (φιγούρα βασισμένη στο γλυπτό “The Old Courtesan” του Rodin) χαμηλώνει το κεφάλι, με τον χρόνο για εκείνη να έχει περάσει.
Η Παναγία του Λορέτο (Madonna di Loreto) – Caravaggio
Για τον μάστερ του chiaroscuro, η ιδανική μητέρα έχει το πρόσωπο μία Παναγίας, που κρατάει το θείο βρέφος. Η Παναγία του Λορέτο (ή η Παναγία των Προσκυνητών) είναι διάσημος πίνακας ζωγραφικής του Ιταλού ζωγράφου Καραβάτζιο, που δημιουργήθηκε κατά τη χρονική περίοδο 1605 – 1606.
Σήμερα βρίσκεται στο παρεκκλήσιο Καβαλέττι (Cavalletti) του ιερού ναού του Αγίου Αυγουστίνου της Ρώμης. Η ανυπόδητη Παρθένος είχε προκαλέσει διάφορα σχόλια εκείνη την εποχή, αλλά όπως και σε άλλα έργα του ο Καραβάτζιο απεικονίζει το θείο σχεδόν όπως είναι και ο ίδιος ο καθημερινός άνθρωπος.
“Μητέρα και Παιδί” (Mother and Child) – Pablo Picasso
Ο ιδιοφυής ζωγράφος μεγάλωσε με τις αρχές του καθολικισμού και γνώριζε πόση δύναμη έχει η εικόνα της μητέρας στη ζωγραφική.
Ζωγράφισε τη Μητέρα με το Παιδί το 1902 σε μία μελαγχολική φάση την αποκαλούμενη και “μπλε” περίοδο της ζωγραφικής του. Εκείνος και κάποιοι φίλοι αποφάσισαν να επισκεφθούν τις γυναικείες φυλακές του Saint Lazare κοντά στο Παρίσι. Η απίστευτη ανέχεια και οι σκληρές εικόνες στη φυλακή τον συγκλόνισαν. Ειδικά η παρουσία παιδιών, τα οποία ζούσαν στη φυλακή με τις μητέρες τους, τον συγκίνησαν βαθιά και “μπήκαν” στα έργα του.
Όταν το 1921 έγινε πατέρας για πρώτη φορά στα 40 χρόνια του, με την Ρωσίδα μπαλαρίνα Olga Khokhlova, η ευαισθησία του για τα παιδιά έγινε πιο ουσιαστική.
Madonna Litta – Leonardo Da Vinci
Η “Madonna Litta” είναι μία μητέρα του 15ου αιώνα, την οποία λέγεται ότι ζωγράφισε ο Λεονάρντο ντα Βίντσι και βρίσκεται στο Μουσείο Hermitage στην Αγία Πετρούπολη. Ο μικρούλης Χριστός πίνει γάλα από το στήθος της μαμάς του πλήρως παραδομένος, ενώ εκείνη τον κοιτάζει με λατρεία. Στα δύο παράθυρα που βρίσκονται πίσω τους διαγράφεται ο κόσμος μακριά από τον ιδανικό δεσμό που δημιουργούν οι δυο τους.
Στη μεγάλη έκθεση που αφιερώθηκε στο έργο του Ντα Βίντσι στην National Gallery του Λονδίνου το 2011–12 ο πίνακας θεωρήθηκε έργο του μεγάλου Ιταλού καλλιτέχνη. Άλλοι τον αποδίδουν στον Ιταλό Giovanni Antonio Boltraffio που εργαζόταν στο στούντιο του Ντα Βίντσι.
Η Ψυχομάνα – Νικόλαος Γύζης
Η “Ψυχομάνα” είναι ελαιογραφία σε μουσαμά του Νικόλαου Γύζη που φιλοτεχνήθηκε μεταξύ 1882 και 1883. Το έργο ανήκει στη συλλογή Ιδρύματος Ε. Κουτλίδη στην Αθήνα. Μια καλοσυνάτη νέα γυναίκα θηλάζει ένα ορφανό παιδί, ενώ το δικό της έχει ανέβει σε ένα καρεκλάκι και επιχειρεί να τη φτάσει.
Η κόκκινη ζακέτα της αποπνέει τόνο ζωτικότητας μέσα στην όλη τραγικότητα της ζωής. Στο αριστερό τμήμα της εικόνας, κάθεται παράμερα στην πόρτα μαυροφορεμένη η δυστυχισμένη μεγάλη ορφανή αδελφή και κρατάει το σκουφάκι του μωρού, με λυπημένο ύφος και συναισθανόμενη την τραγικότητα της ζωής της.
Ο θεατής αναγκάζεται να συλλογιστεί τη διπλή πλευρά του κόσμου, στην οποία η δυστυχία και η ευτυχία μοιράζονται ανάλογα με τη μοίρα. Σε κάθε περίπτωση όμως κεντρική φιγούρα και σε αυτόν τον πίνακα είναι η μάνα.
Αντιστροφή του ρόλου – Γεώργιος Ιακωβίδης
Ο Γεώργιος Ιακωβίδης (1853-1932), ένας από τους κυριότερους εκπροσώπους της επονομαζόμενης “Σχολής του Μονάχου” στη νεοελληνική ζωγραφική, έχει απεικονίσει σε πολλά έργα του καθημερινές οικογενειακές σκηνές ηθογραφικού χαρακτήρα. Κυρίαρχο είναι το πρόσωπο της μητέρας και του παιδιού. Αυτό που χαρακτηρίζει τις προσωπογραφίες των μητέρων με τα παιδιά τους είναι η αυστηρότητα και η ψυχρότητα του ακαδημαϊκού ρεαλισμού. Ο Ιακωβίδης έχει απεικονίσει με άκρως επιμελημένη φροντίδα την ενδυμασία των προσώπων. Εμείς ξεχωρίσαμε ένα έργο του από το 1892, την “Αντιστροφή των ρόλων” που έχει ζωγραφιστεί με συγκλονιστική ελευθερία και αίσθηση της υπαίθρου. Αξίζει να παρατηρήσει κάποιος το αυστηρό πρόσωπο της μητέρας και το παιχνιδιάρικο στήσιμο του μικρού κοριτσιού.
Κου-Κου – Νικόλαος Γύζης
Η δημοσίευση κοινοποιήθηκε από το χρήστη Vera Paxton (@verapaxton)
Ένας από τους ωραιότερους ηθογραφικούς πίνακες του Νικόλαου Γύζη που απεικονίζει το γνωστό παιδικό παιχνίδι Κού-κου που ακόμη και σήμερα οι μητέρες παίζουν με τα παιδιά τους. Στον εσωτερικό χώρο ενός βαυαρικού δωματίου, με γοτθικά σταυροθόλια και ξύλινες επενδύσεις, στέκει όρθια μία γιαγιά, κρατώντας με στοργή το μικρό της εγγόνι. Το παιδί προσπαθεί να δει τη μητέρα του, ενώ εκείνη μισοκρύβεται. Είναι καθιστή, γελαστή και στα γόνατά της έχει απλωμένο ένα μεγάλο κέντημα. Στο δεξιό άκρο της εικόνας το μεγαλύτερο παιδί, όρθιο, με μισογυρισμένη την πλάτη, προσπαθεί κι αυτό να συμμετάσχει στο παιχνίδι.
Παναγία και Παιδί και δύο Άγγελοι – Filippo Lippi
Χαμένη στις σκέψεις της η φιγούρα της Μητέρας του Χριστού από το ταλαντούχο χέρι του Filippo Lippi με τα πρόσωπα του πίνακα να μοιάζουν ολοζώντανα. Οι άγγελοι του 15ου αιώνα παίζουν τριγύρω και οι ντελικάτες άκρες του πέπλου, αλλά και των μαλλιών της γυναικείας φιγούρας έχουν σίγουρα κάτι το μοναδικό. Αυτή η μητέρα προσεύχεται για το καλό όλων. Δάσκαλος του Sandro Botticelli, ο Filippo Lippi λέγεται ότι από τη μεγάλη του … φιλομάθεια, προκάλεσε και ένα μικρό σκάνδαλο – που όμως του βγήκε σε καλό!
Ο μύθος λέει ότι όταν ήταν εφημέριος στο μοναστήρι Santa Margherita και έκανε σπουδή πάνω στην απεικόνιση της Παναγίας ζήτησε από την ηγουμένη να ποζάρει για να τη ζωγραφίσει. Έτσι και έγινε, ερωτεύτηκαν και εγκατέλειψαν τη μοναστική ζωή!
Nancy and Olivia – Alice Neel (1967)
Ένα πιο… σύγχρονο έργο από τα υπόλοιπα από τη ζωγράφο Alice Neel. Σε αυτό το πορτρέτο μητέρα και παιδί φαίνονται σε.. απόγνωση. Αντικρύζουν κατάματα μια παράξενη πραγματικότητα και η μητέρα μοιάζει πιθανώς και τρομοκρατημένη από τις ευθύνες αυτού του νέου πλάσματος που μπήκε στη ζωή της. Η μητρότητα με μια γερή δόση αδρεναλίνης.
The Cradle – Berthe Morisot
Η Κούνια (1872) της Γαλλίδας ζωγράφου Berthe Morisot είναι ένας από τους πιο δημοφιλείς ιμπρεσιονιστικούς πίνακες με κεντρικό θέμα τη μητρότητα. Ήταν η πρώτη γυναίκα ζωγράφος που το 1864 συμμετείχε στο εξαιρετικά διάσημο Σαλόνι του Παρισιού, την επίσημη ετήσια έκθεση της Ακαδημίας Καλών Τεχνών στο Παρίσι. Στον εν λόγω πίνακα μία γυναίκα με το όνομα Edma προσέχει το παιδί της πάνω από την κούνια. Η Morisot ήταν παντρεμένη με τον Eugène Manet, τον αδερφό του ζωγράφου Édouard Manet. Στις 14 Νοεμβρίου 1878 γεννήθηκε η κόρη της Ζιλί, που απεικονίστηκε σε πολλούς πίνακες της ίδιας και άλλων ιμπρεσιονιστών ζωγράφων.
Μητέρα που χτενίζει τα μαλλιά του παιδιού της – Mary Cassatt
Η Mary Cassatt (1844 – 1926) ήταν Αμερικανίδα ζωγράφος και χαράκτης. Γεννήθηκε στην Πενσιλβάνια αλλά έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ενήλικης ζωής της στη Γαλλία. Εκεί έγινε φίλη με τον Edgar Degas και έπειτα έκανε εκθέσεις μαζί με τους Ιμπρεσιονιστές. Η Cassatt συχνά δημιουργούσε εικόνες από τη δημόσια και ιδιωτική ζωή των γυναικών, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στον στενό δεσμό ανάμεσα στις μητέρες με τα παιδιά τους – όπως είναι φανερό και στον παραπάνω πίνακά της (1879). Μπροστά από έναν καθρέπτη μια μητέρα χτενίζει τα μαλλιά του παιδιού της με τρυφερότητα.
Θεωρείται ως μία από τις «Les Trois grandes dames» (Τρεις μεγάλες κυρίες) του Ιμπρεσιονισμού, μαζί με την Marie Bracquemond και την Berthe Morisot.
Danae with Nursemaid – Titian
Τέλος, ένας πίνακας “κρυφής” μητρότητας από τον γνωστό Ιταλό ζωγράφο της Αναγέννησης Τιτσιάνο. Δημιουργήθηκε ανάμεσα στο 1553 και το 1554. Ανήκει στη σχολή της Βενετίας και θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους ζωγράφους της. Ήταν περίπου 50 ετών όταν ξεκίνησε μία σειρά μυθολογικών πινάκων “Δανάη”. Σύμφωνα με τον μύθο, τη Δανάη ερωτεύθηκε ο Δίας, που μεταμορφώθηκε σε χρυσή βροχή, εισχώρησε από μία χαραμάδα στη φυλακή της, και την άφησε έγκυο. Από την ένωση αυτή γεννήθηκε ο Περσέας.
